Gentblogt

De Gentse toren van Babel

dinsdag 6 februari 2007 6u02 | Peter Depoorter | 21 reacties
Trefwoorden: boekentoren.

De vier torens van Gent? Die van de Sint-Niklaaskerk, het Belfort en Sint-Baafs. Zijn er vier torens? Er is ook nog de boekentoren… Ach ja, die van Van de Velde hé?

Inderdaad Henry Van de Velde, en daar stopt de kennis over de boekentoren meestal. Maar er valt oneindig veel meer over te vertellen! Zeker als je Sylvia Van Peteghem kan strikken als gids, zelden een enthousiaster persoon horen spreken over een hoogbouw waarin zowat drie (!) miljoen boeken liggen opgeslagen.

Ze bracht ons het verhaal van Singer, de heiland van de Boekentoren, doorspekt met wat anekdotes en weetjes. En dat werd gesmaakt door onze lezers. We proberen het hier nog even opnieuw te schetsen voor de mensen die er niet bij konden zijn.

In 1933 kreeg Henry Van de Velde de opdracht om een nieuwe universiteitsbibliotheek te ontwerpen. Hij haalde de mosterd in Hannover waar ze toen al een boekentoren hadden, weliswaar met slechts 10 verdiepingen. Maar Van de Velde wou meer, uiteindelijk kwam hij opzetten met een toren van 64 meter hoog en 20 verdiepingen. Een ontwerp dat de bibliothecarissen eigenlijk niet echt zagen zitten. Een toren voor boeken? Handig was anders. Maar Van de Velde zette door en hij kreeg zijn toren. Een symbool van wetenschap, wijsheid en kennis, de vierde toren van Gent op het hoogste punt van de stad, de Blandijnberg.

Zijn ontwerp was compleet, want het bevatte ook de bekleding binnenin; de ramen, deuren, deurkrukken, radiatorenbekleding, … zelfs het meubilair werd door hem ontworpen, tot de tafelpoten toe. Allemaal keurig uitgetekend volgens de Gulden Snede. (jaja, dat is nu eens geen verzinsel van Dan Brown) Hij maakte gebruik van arduin, marmer en hout, maar ook van moderner materialen zoals metaal en beton. En precies dat beton speelt de toren nu parten, want inmiddels is de buitenmantel zwaar aangetast door betonrot.

Wat ook heel opmerkelijk is aan de Boekentoren is de speling van het licht. Zowat overal kan je werken met het invallend natuurlijk licht. Die lichtinval bracht hem er ook toe om de leeszalen op het zuiden te richten, behalve dan de handschriftenleeszaal die hij naar het noorden richtte zodat, het voor die documenten schadelijke licht, werd geweerd. Wist je trouwens dat de Oost-Vlaamse groep De La Vega ooit de videoclip van hun hit Surely opnam in de cataloguszaal?

Maar we hadden het over licht. Licht dat overal aanwezig was en toch helemaal niet storend. Van de Velde had er immers iets op gevonden en plaatste een soort van serre’s bovenop de gebouwen. Daardoor ontstaat een diffuus, zacht licht. De huidige architecten kunnen nog wat leren van deze kunstenaar.

Onze gids Sylvia bracht met haar warme stem een bijna geromantiseerde versie van het verhaal van André Singer. Een Antwerpse projectontwikkelaar die de Van de Velde-archieven opkocht in 2002 en met het idee speelde om die in de Boekentoren te deponeren. Tot hij het gebouw bezocht…

Het was een heer in een Italiaans pak die meer zag dan het stof dat in het zonlicht dwarrelde. Hij vloekte binnensmonds om de radiatoren die werden vervangen door modernere versies, het plaatsen van zonneweringen en om het vervangen van ramen en deuren zonder rekening te houden met het opzet van Van de Velde. De oorspronkelijke lijnen waren verdwenen, gebroken, verkracht!

Bovendien bleek de Boekentoren geen stofvrije ruimtes te bezitten om het archief van Van de Velde te bewaren. Singer besloot dan ook maar om het onder te brengen in de Koninklijke Academie voor Wetenschappen in Brussel. De Gentse universiteit kreeg wel een digitale copie.

Maar ze kreeg meer dan dat van de heer Singer. Kritiek! Bakken kritiek kreeg ze te slikken over het gebouwenbeleid. Hij liet ook een studie maken over de toestand van de Boekentoren en hoeveel geld er zou nodig zijn om het monument grondig te restaureren. Het rapport trok nogal wat media-aandacht en sindsdien is het nooit meer helemaal stil geweest rond de Boekentoren. De volledige studie van Singer vind je hier, en dit is het besluit ervan:

De universiteit is eigenaar van, en verantwoordelijk voor, een meesterwerk. De Boekentoren is haar belangrijkste gebouw. Zij beseft onvoldoende de iconografische waarde en de daaraan verbonden PR-mogelijkheden. Deze studie wil een aanzet zijn om zeer concreet werk te maken van ‘haar Boekentoren’. Dit gebouw vraagt een visie voor de toekomst want binnen 5 à 7 jaar komen we op een ‘point of no return’ en zal het niet meer mogelijk zijn het gebouw in zijn oorspronkelijke staat te restaureren. Bij volledige nalatigheid kunnen we dit gebouw binnen 30 jaar afbreken.

Singer trok inderdaad nogal hard van leer. Gelukkig misschien, want inmiddels zijn er tal van initiatieven opgericht. Van kinderboekjes tot afdrukken op dozen van Leonidas. En natuurlijk ook de deelname aan de Monumentenstrijd.

Terug naar onze rondleiding. Henri Van de Velde voorzag ook een aantal kunstwerken, maar mede door de oorlog en de economische omstandigheden zijn deze niet allemaal uitgevoerd. Het bas-reliëf van Jozef Cantré aan de ingang in de Sint-Hubertusstraat heeft de eindselectie gehaald, en het beeld van de studente die Rune leest van Karel Aubroeck. Oja, aan dat laatste hangt nog een verhaaltje vast. Op de zijkant zien we immers de letters AUB staan en behalve American University of Belgium kan je daar heel wat betekenissen over verzinnen. Maar het is allemaal veel simpeler. Toen de kunstenaar bezig was met zijn naam in het beeld te beitelen stak plots een enorm onweer op, zodat hij zich genoodzaakt zag om zijn werk te staken. En hij is er blijkbaar nooit meer toe gekomen om het af te werken, vandaar dat er enkel de eerste drie letters van zijn naam op staan; Aubroeck.

Waarheid of verzinsel? Het maakt weinig uit, het was een aangename rondleiding en de spanning steeg toen we naar boven mochten. In kleine groepjes, want Van de Velde had blijkbaar niet voorzien dat zijn toren ooit nog zo’n volkstoeloop zou veroorzaken en had de ruimte die de liften innamen tot een minimum beperkt.

Boven gekomen worden we verwelkomd door een trap opgetrokken in marmer. Met hier en daar een loszittende plaat, maar het oogt nog steeds prachtig. De belvédère zelf mogen we gerust bouwvallig noemen. De vloerbekleding heeft zonder meer zijn beste tijd gehad, en dat geldt ook voor het verlaagde plafond en de houten bekleding van de pilaren. We zagen ook de veelbesproken biljarttafel waarvan niemand weet hoe die er geraakt is, en natuurlijk; Gent!

We troffen het met het weer, want we konden zelfs de koeltorens van Doel zien liggen. Maar onze aandacht ging natuurlijk naar de stad die aan onze voeten lag. De Vooruit, de drie torens, de haven, de sterrenwacht van de univ, … Veel te veel te zien, en te weinig tijd om te genieten. Maar hadden we gemogen, we zouden er zijn blijven staan tot na zonsondergang. Hopen maar dat ze een beetje voortmaken met die restauratie zodat we meer en langer van dat goddelijk uitzicht kunnen genieten!

(Foto’s: Jeronimo)

Zie ook de fotopagina van deze rondleiding.

© 2007 GENTBLOGT VZW