Gentblogt

Het mysterie ontrafeld

dinsdag 31 juli 2007 19u58 | Michel Vuijlsteke | 3 reacties
Trefwoorden: Amarant, archeologie, bier, eten.

Archeologen houden alles bij. Tot de kleinste en lelijkste objecten toe. Soms zijn het precies die stukken die de boeiendste verhalen opleveren. Het overkwam ook archeoloog Klaas Vansteenhuyse en schriftdeskundige Hendrik Hameeuw van de K.U.Leuven. Een aantal onooglijke vondsten op de opgravingen van een kuststad in Jebleh (Syrië) bracht hen op het spoor van de oudste eetgewoontes in Mesopotamië. Na heel wat experimentele archeologie presenteren zij binnenkort in Gent het resultaat: een Mesopotamische godenmaaltijd met bijhorend bier!

koning Assurbanipal uit Niniveh neemt een maaltijd in de tuin (7de eeuw v. Chr.)

Op de door de mensen gevormde ruïneheuvel van Tell Tweini graaft een Syro-Belgisch team een stad op die teruggaat tot het einde van het derde millennium vóór Christus. Het team heeft er zegels van de Hittieten gevonden, bronzen beeldjes van de Feniciërs, industriële installaties van de Assyriërs en heel veel aardewerk uit alle periodes. Aardewerk is uitermate belangrijk voor een archeoloog omdat het helpt om lagen en voorwerpen te dateren. Een decoratiepatroon of een stijl was namelijk net als vandaag aan een bepaalde periode gebonden. De scherven die esthetisch het mooist ogen zijn daar meestal ook het geschiktst voor. In Tell Tweini stelden de archeologen vast dat er af en toe ook echt lelijke en bizarre stukken opdoken. Wat ze vanonder het stof haalden waren grove stukken klei in een min of meer cilindervormige toestand. Ze hadden een ronde opening dwars doorheen hun lichaam. Dankzij andere opgravingen weten de archeologen dat deze stukken gebruikt werden als een soort kurk. Een kruikopening werd afgedekt met een stukje doek en daarover werd dan een klomp klei uitgesmeerd. Op die manier bleef de kruik een tijdje luchtdicht. De indruk van de hals van de kruik in deze kleiklompen ondersteunt deze theorie. De vraag die zich stelde op Tell Tweini was die naar het gat in deze klomp. Een kurk met een gat?

Het antwoord daarop vonden Hendrik Hameeuw en Klaas Vansteenhuyse op een plaats waar de meeste problemen altijd bespreekbaar worden: op café. Een speurtocht in de literatuur toonde duidelijk aan dat deze kleikurken gebruikt werden om grote bierkruiken af te sluiten. Maar bier is een levend organisme dat gist. Dat aspect van het bier brouwen was nog ongekend in de Mesopotamische Oudheid. De brouwers voegden zelf geen gist toe maar wachtten geduldig tot er een wilde gist in de brouwtank kwam en zich aan het werk zette. De Belgische Geuze wordt nog steeds op deze manier gebrouwen. Deze wilde gisten zijn echter oncontroleerbaar en in een volledig gesloten omgeving zouden ze voor heel veel druk kunnen zorgen. Een gaatje in de kurk laat dan ook de geproduceerde gassen ontsnappen.

links: een knielende brouwer, achteraan staan bierflessen op een rekje;
rechts: de godin Ninkasi krijgt een kruik bier aangeboden (zegelafrollingen)

Bier is voor archeologen moeilijk op te sporen want het laat geen enkel spoor na. Niemand weet dan ook hoe het oude Mesopotamische bier smaakte. Dat bier in grote hoeveelheden werd geconsumeerd blijkt bijvoorbeeld uit de bijbel waarin wordt gezegd dat er wekelijks 16 liter bier aan YHWH wordt geofferd (Numeri 28:7-10). Uit heel veel historische documenten blijkt verder dat bier een nationale drank was in Mesopotamië. Volgens de mythe van Gilgamesh maakt het drinken van bier (naast eten en sex) een mens tot mens. De godin van het bier was vrouwelijk (Ninkasi) en vrouwen brouwden bier.
De wetenschappers stootten daarbij op een oudste tekst die iets over bier vertelt: de Ninkasimythe. Het is een lied uit ongeveer 1800 v. Chr. dat ter ere van de godin Ninkasi werd gezongen. In het lied worden de verschillende stappen van het bierbrouwen opgesomd. Maar niet alle stappen zijn even goed bewaard.
Met de vertaling van dit kleitablet in de tas trokken beide archeologen naar Johan Brandt in Assebroek (brouwerij De Regenboog). Deze enthousiaste brouwer toog aan het werk en samen probeerden ze het brouwproces zo goed en zo kwaad mogelijk te reconstrueren. Het gebrouwen drankje is alvast een uniek bier in de wereld.

links: een gestoofde duif in een broodkorst volgens het recept van 1800 v. Chr.; rechts: Hendrik Hameeuw proeft het Mesopotamische bier

Bij bier hoort ook een stevige maaltijd. Archeologen hebben een goed beeld van de vele etenswaren in de Mesopotamische Oudheid. Dat danken ze aan het doorgedreven onderzoek van bijvoorbeeld archeozoölogen die alle dierenbeenderen op een opgraving determineren. Archeobotanici doen precies hetzelfde met de vele zaden en verkoolde plantenresten. Heel af en toe hebben de archeologen veel geluk en kunnen ze terugvinden welke oliën of vetten in een bepaalde pot werden bijgehouden. Hoe er met deze ingrediënten werd omgesprongen en in welke combinaties ze werden geserveerd is echter een ander paar mouwen.
Slechts kort tijd geleden ontdekte een Franse schriftdeskundige enkele tabletten in de kasten van Yale University waarop recepten staan geschreven uit de Oud-Babylonische periode, zowat 3800 jaar geleden. De gerechten dienden allemaal om aan de verschillende goden in de vele tempels te worden voorgeschoteld. Zij hadden recht op een uitstekende maaltijd. Deze recepten werden door de twee onderzoekers hervertaald en omgezet in een echte maaltijd.

Tijdens een tweedaagse, georganiseerd door Amarant vzw, stellen de onderzoekers u nu hun resultaten voor. Ze wijden u meteen ook in in de Mesopotamische eetgewoontes en helpen u om alvast een deel van de teksten in spijkerschrift te lezen. Als afsluiter krijgt u een godenmaaltijd met passend bier aangeboden. Als een god in Mesopotamië!

Waar?
De Cirk, Zebrastraat 34

Zie ook https://www.telltweini.com.

© 2007 GENTBLOGT VZW