RSSOe! Oe! Oe! De driedaagse Mengelberg/Evrard in Vooruit: jazz of theater?
Bon, voila: met de titel is alles al gezegd. Ga zelf eens luisteren vanavond én morgenavond, en laat u verwonderen –want meer dan dat kunt ge niet volgens mij. Meer hoeft ook niet, want ik ben altijd als een kind zo content dat ik mij nog kan laten verwonderen.
Om bijna stipt kwart voor vier mochten we de Balzaal betreden. Klara had er haar tenten neergestreken –veel meer dan wat tafels met een microfoon erop leek dat niet (al was het natuurlijk wel meer)– voor de opname van het –zeker naar Klara maatstaven– immens populaire jazzprogramma Neve. “Misha is er nog niet”, klonk het in de wandelgangen. Hij voelde zich moe, en was even gaan rusten in het hotel. Bovendien had hij een trein gemist in Antwerpen. “De vorige keer,” vertelde een anonieme bron mij, “was hij ook gaan ‘rusten’, en toen is hij bijna een uur te laat gekomen op zijn eigen concert omdat hij in slaap was gevallen.” De figuur van Misha Mengelberg, net zoals kompaan Han Bennink een enfant terrible van de Nederlandse jazzscène, is geheel ingekapseld door dergelijke anecdotes.
Al verscheen hij deze keer stipt op tijd –exact op de minuut. Zijn tred mag dan langzaam zijn –hij is net geen 74– maar binnenin het gebochelde lichaam zit een grotere speelvogel dan u tijdens de middagpauze op de speelplaats van een basisschool mag aantreffen. Zijn entree heeft hij in elk geval niet gemist. Jef Neve kondigde hem nog net aan, terwijl Mengelberg plaats nam naast Lies Steppe –de schone en het beest: ik zal wel niet de enige geweest zijn die de associatie maakte. “Zullen we beginnen met een stukje muziek van u”, suggereerde Steppe. Mengelberg zat ondertussen al met de handen omhoog luchtpiano te spelen, bracht langzaam de armen omlaag naar het tafelblad waar hij verder tokkelde, en ging vervolgens toch maar aan de piano verder spelen.
Vraagt Neve na dat eerste stuk: “Wat vindt u van de piano?”
Mengelberg lijkt diep na te denken –te lang voor radio in elk geval– en antwoordt dan toch maar: “Mja, die doet wel wat je er van kunt verwachten, ja.”
Hilariteit alom! Ik was niet graag in de plaats van Steppe en Neve geweest, want dit moet best een zenuwslopende en uitputtende opname geweest zijn. Steppe zou achteraf het interview omschrijven als ‘de Misha Mengelberg One Man Show’, want de pianist/componist had de ganse tijd de controle over de uitzending bij zichzélf gehouden.
Gare au gorille! Mengelberg zit gedurende de ganse opname in zijn stoel achteruit geleund, met de mond ver weg van de microfoon. Het maakt het voor ons moeilijk om zijn gemompel te begrijpen. Niet alleen het publiek heeft moeite om hem te verstaan, ook voor de mensen van de radio moet het niet vanzelfsprekend zijn om zijn stem op te nemen. De technicus probeert de microfoon toch iets dichter naar Mengelberg toe te schuiven, maar zodra de muzikant dat opmerkt, buigt hij zich naar voor en roept “Oe! Oe! Oe!” Hij laat zich pas opnieuw naar achter vallen als de technicus weg is, en legt dan uit: “c’est un gorille!”
De man maakte de mythe tot waarheid, maar toonde daarbij vaak een soort vanzelfsprekende zelfreleativering, zodat hij er probleemloos mee weg raakte. Het bleef evenwel vermoeiend om alles te blijven volgen. “Wat denkt u, Misha,” probeerde Lies Steppe op het einde van de opname, “zullen we alle muzikanten nog eens vragen zodat jullie samen een stukje kunnen spelen ter afsluiting?” Maar dat zag Mengelberg niet zitten: “ach, ik had eerder een solo stukje in gedachten.” Enfant terrible, inderdaad.
“Hoe u het ook bekijkt, er is een grote kans dat dit een historische opname is geworden,” verklaarde Wim Wabbes toen het afgelopen was.
‘s Avonds keerde Mengelberg terug. Te laat, deze keer. Er was te weinig tijd geweest tussen het aflopen van de opname, het avondeten, de aanvang van het concert. En hij was zijn pillen vergeten, dus was hij nog ‘gauw’ even naar het hotel getrokken om die te halen. Maar Jean-Yves Evrard zou alvast solo beginnen.
Fascinerend, die twee muzikanten, en ze passen wonderwel bij elkaar. Evrard plukt wat noten op zijn gitaar, rommelt wat met bakjes allerhande, denkt diep na over de volgende noot, slaat met een van pijn verwrongen gezicht een snaar aan, alsof hij dat eigenlijk niet wou, en alsof elke noot die hij speelde toch niet de goede is. In zijn hoofd zit en heleboel muziek, die er op één of andere manier uit wilt of uit moet, maar dan in flarden en associaties. Soms lijkt het wel alsof de melodie in de stilte zit en hij enkel noten speelt die zich daar ergens tussenin bevinden. Ik weet het niet, het was mij in elk geval een raadsel.
Wanneer Mengelberg opdaagt, wordt er een herkenbare melodie gespeeld, die vervolgens geheel wordt gedeconstrueerd. Flarden duiken her en der verspreid op, soms net niet genoeg om de melodie opnieuw te herkennen, soms abrupt afgebroken net op het moment dat ze herkenbaar wordt.
Het is vaak fascinerend, soms wat saai, maar het blijft steeds uitkijken naar wat komt. En het concert is kort genoeg om die spanningsboog heel strak te houden. Want plots was het gedaan. Zo plots, dat het publiek Wim Wabbes nodig had om ervan op de hoogte gebracht te worden dat er maar één set was, en dat die voorbij was.
Maar vanavond staan ze er opnieuw, net zoals morgenavond overigens, en op een bijna idiote manier kijk ik er al de hele tijd naar uit, om te zien wat ze nu uit hun mouw gaan schudden. En hoe verschillend het al dan niet gaat zijn van wat we gisteren te horen kregen. Kom gerust eens langs, want het minste wat we ervan kunnen zeggen, is dat het intrigerend is.
Misha Mengelberg & Jean-Yves Evrard treden nog op in de Balzaal van Vooruit, vandaag 20 april en morgen 21 april, telkens vanaf 20u
© 2009 GENTBLOGT VZW