Gentblogt

Vrijmetselaars te Gent in de achttiende eeuw

vrijdag 18 december 2009 9u30 | Veerle | 1 reactie
Trefwoorden: achttiende eeuw, erfgoed, geschiedenis, vrijmetselaars.

“Wie de kans krijgt in een tijdsmachine te treden, kan ik als keuze de 18de eeuw aanprijzen en indien de knop ook op een geografische plek moet gericht worden, dan denk ik dat Gent niet zou tegenvallen.” Zo schreef Herman Balthazar in het Woord Vooraf van de nieuwe publicatie van het Liberaal Archief.
Ik kan dat alleen maar beamen. Gent was in de tweede helft van de 18de eeuw ook al een bruisende en gezellige stad en was zelfs, na Wenen, Milaan, Praag en Brussel, de vijfde belangrijkste stad van de Habsburgse monarchie. In dat gunstige klimaat werden ook hier de eerste vrijmetselaarsloges opgericht. Tussen 1762 en 1786, toen de loges op bevel van keizer Jozef II hun werkzaamheden moesten stopzetten, telde Gent in totaal acht loges, weliswaar niet allemaal op hetzelfde moment.

Geïntrigeerd door deze eerste loges en hun leden, deed professor Guy Schrans jarenlang onderzoek, waarbij hij, ondanks de soms schaarse bronnen, vooral de personen achter de namen wilde achterhalen. Het resultaat was verbazingwekkend en leidde in 1997 tot de uitgave van een omvangrijk biografisch repertorium waarin ruim 200 Gentse vrijmetselaars uit de late 18de eeuw in hun brede maatschappelijke en culturele context worden gesitueerd. Deze studie werd zeer goed onthaald en was snel uitverkocht.

Inmiddels had het onderwerp Guy Schrans niet losgelaten en hij bleef zoeken én vinden. Hij verzamelde heel wat nieuwe gegevens over de beschreven vrijmetselaars en ‘ontdekte’ zelfs nog een dertigtal nieuwe namen. Dit alles verwerkte hij in een tweede, sterk aangevulde en bijgewerkte editie van zijn boek Vrijmetselaars te Gent in de XVIIIde eeuw.

Het boek bevat in de eerste plaats een diepgaande studie over de vroege Gentse vrijmetselarij en haar leden. Bij de voorstelling ervan vorige week, wees de auteur erop dat Gent ook hier weer blijk gaf van zijn bijnaam ‘rebelse’ stad. De stad was toen immers een unicum in de vrijmetselarij van de Oostenrijkse Nederlanden: het was de enige stad met met Nederlandstalige loges en het was de enige stad met een uitsluitend ‘democratische’ samenstelling .

Maar deze publicatie biedt heel wat meer en voor wie geïnteresseerd is in de Gentse geschiedenis van de late 18de eeuw is het een absolute must. Het is immers de periode van o.m. de Verlichting, van de Brabantse Omwenteling, van de Franse Revolutie en van de industriële revolutie. Al deze veranderingen waren ook te Gent duidelijk aanwezig en de auteur gaat uitgebreid in op de sociaal-politieke, institutionele, economische en culturele aspecten ervan. De auteur weet bovendien zijn boek uitstekend te verlevendigen met de ‘petite histoire’: zo krijgen we bv. een antwoord op de vraag waarom de Walpoortbrug in het Frans sinds mensenheugenis de Pont Madou wordt genoemd. Nieuwsgierig? De verklaring vind je bij het lemma over Jean Charles Deltombe en kan je als voorproefje hier lezen.

In het lemma over Jacques François Mechelynck (1740-1812) wordt dan weer ingegaan op de oorsprong van de term ‘tsjeef’, een aanduiding voor personen met een katholiek-politieke gezindheid. De katholieke politicus Jean Auguste Casier, een van de nazaten uit het wijd vertakte netwerk van de familie Mechelynck, was op 30 mei 1871 de belangrijkste spreker bij de officiële opening van het nieuwe lokaal van de Sint-Jozefskring aan de Wellingstraat te Gent. Na zijn toespraak liet hij iedereen uit volle borst het “’t Jeefkenslied” meezingen, met het refrein: Wie zoo zijn zaken eere doet, Die moet zijn naam niet zwijgen – Tot spijt van wie ’t benijdt, De Tjeefkens is ons naam en blijft het voor altijd. Dit verhaal wordt bevestigd door Desiré Destanberg in zijn boek De Kiezingen te Gent sedert 1830, waarin hij tegelijk aanstipt dat de term reeds dateert van 1839 en ontleend zou zijn aan de voornaam Joseph van Mgr. Delebecque (1796-1864). Joseph Delebecque was enkele maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen van 1839 bisschop van Gent geworden en wierp zich onmiddellijk op als organisator en felle propagandist voor de katholieke kandidaten. Zelfs zijn collega-bisschoppen, die bij verkiezingen ook openlijk katholieke kandidaten steunden, vonden dat hij te ver op het politieke terrein kwam.

Het gedetailleerde personenregister en zaak- en plaatsnamenregister maken het gemakkelijk om al deze gegevens vlot op te sporen en terug te vinden. Belangrijk zijn ook de indrukwekkende bibliografie die meer dan 1.600 titels telt (een uitbreiding van 600 titels tegenover de eerste druk).

Geïnteresseerd om nog meer te lezen. Het eerste hoofdstuk vind je hier.

Praktisch

Guy Schrans, Vrijmetselaars te Gent in de XVIIIde eeuw, Gent, Liberaal Archief, 2009, 839 p.
Het boek is te verkrijgen op het Liberaal Archief tegen € 59 bij afhaling (anders + € 8 verzendingskosten voor binnenland / + € 18 voor Nederland). U kan het ook elektronisch bestellen

Liberaal Archief vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent
09/221.75.05 – info@liberaalarchief.be
www.liberaalarchief.be

© 2009 GENTBLOGT VZW