RSSMo*debat met Sami Zemni en Eugene Rogan
De feiten zijn bekend: op 17 december 2010 stak Mohamed Bouazizi zichzelf in Tunesië in brand. Zijn wanhoopsdaad werd de katalysator voor de Jasmijnrevolutie, die president Ben Ali tot aftreden dwong en in de maanden die volgden breidden massale volksprotesten tegen de autocratische leiders zich uit over bijna de hele Arabische wereld.
Waarom gebeurt dit net nu, en wat zullen de gevolgen zijn van deze historische revoluties?
Om deze vragen te beantwoorden nodigde Mo*magazine professor Eugene Rogan uit in Gent. Rogan doceert ‘moderne geschiedenis van het Midden-Oosten’ in Oxford en staat momenteel extra in de belangstelling wegens zijn bejubelde boek ‘De Arabieren’ (2009), dat diepgaand de moderne Arabische geschiedenis beschrijft. Na de lezing leidde John Vandaele van Mo* een vraaggesprek met Rogan en Sami Zemni, professor aan de UGent en gespecialiseerd in Noord-Arfrika en het Midden-Oosten
Voor een volle Balzaal begon Rogan zijn exposé met de vaststelling dat de ‘Arabische Lente’ alleszins leidt tot versterkte gevoelens van waardigheid en voldoening onder de Arabische bevolking. Daarna schetste hij de geschiedenis van de regio, waarbij hij aantoonde dat er sinds de 19de eeuw wel degelijk al democratische onderstromen en invloeden circuleerden in bijvoorbeeld Tunesië en Egypte. In tegenstelling dus tot zij die beweren dat de Islam onverzoenbaar is met democratische verlangens. Zo schreef Imam Al-Tahtawi al in de jaren 1830 een analyse van het Franse grondwettelijke politieke systeem, en probeerde hij deze ideeën in Egypte aan de man te brengen.
Het verdere verloop van de politieke geschiedenis van de Arabische landen was er één waarin democratische ingrepen met wisselend succes werden uitgeprobeerd. Vaak bestond een vorm van volksvertegenwoordiging louter uit het betrekken van de elites bij de macht, en sloeg de balans dan ook vaak over in het voordeel van de autocratische leiders.
Rogan legde uit dat de Egyptische protesten op het Tahrirplein in 2011 een historisch antecedent hebben uit 1882. Ook toen ontstond er namelijk een samenwerking tussen populaire volksbewegingen die ingingen tegen de gevestigde machthebbers en het leger. Deze revolte werd echter tegengewerkt door de toenmalige grootmachten Frankrijk en Groot-Brittannië, en pas in 1956 zouden de Britten Egypte onder druk van president Nasser verlaten. De Egyptenaren juichten Nasser toe omdat er in die periode weinig vertrouwen heerste in de democratische instellingen. Het volk verlangde naar een stevige hand.
Na dit stuk geschiedenis bracht Rogan het verhaal dichter naar de situatie van vandaag.
Wat maakt de Arabieren zo kwaad? En waarom nu?
De professor verwijst naar de zeer lage levensstandaard in de meeste Arabische landen. Zwakke economieën bieden weinig perspectief op een job, en op hetzelfde moment verrijkt de elite zich schaamteloos. Zeker in Tunesië speelde dat laatste een rol. Onder meer Wikileaks verspreidde documenten over hoe Ben Ali en zijn vrouw Leila zichzelf en hun families miljoenen eigen maakten. Dit alles zorgde voor een explosieve cocktail, die met de zelfdoding van Mohamed Bouazizi tot ontploffing kwam. Hij stierf op 4 januari en op 14 januari al vluchtte Ben Ali naar Saoedi-Arabië.
Elf dagen later, op 25 januari, begonnen de massale protesten in Egypte (met goedkeuring van het leger), en op 11 februari gaf Mubarak toe aan de druk om af te treden. De revolutionaire gevoelens verspreidden zich dus snel over de hele Arabische wereld.
Rogan noemt dit een nieuwe Arabische beweging met historische wortels, en een bewijs dat Arabieren wel degelijk democratie willen en dit ook kunnen verzoenen met hun geloof.
Wel vraagt Rogan zich af hoe snel geloofwaardige en betrouwbare democratische instellingen zullen ontstaan. Het gevaar voor ‘failed states’ is reëel, maar desalniettemin zijn de revoluties voor hem onomkeerbaar. “De geest is uit de fles,†zei hij letterlijk.
De eerste vraag van John Vandaele na de voordracht van Rogan kon niet op veel bijval rekenen van Sami Zemni: ‘is de Islam wel verzoenbaar met democratie?’ Zemni vindt dit duidelijk een non-discussie, maar weidde toch uit en is ervan overtuigd dat de Islam geen drijvende kracht was achter de revoluties: iedereen wilde vrijheid en democratie. Er waren geen spandoeken te zien met ‘Sharia nu!’, bijvoorbeeld (maar blijkbaar wel veel grappige slogans). Bovendien is de invloed van de jihadi’s momenteel eerder te zoeken in Afganistan en Pakistan, en speelden zij dan ook geen rol van betekenis in Noord-Afrika, waar de protesten begonnen.
Over de positie van de vrouw en behandeling van (religieuze) minderheden is volgens Zemni wel waakzaamheid geboden.
Rogan en Zemni zijn het erover eens dat Marokko en Jordanië, waar de protesten zijn gekanaliseerd door snelle hervormingsbereidheid vanuit de monarchieën, toch ook al een grotere legitimiteit genoten bij de bevolking. In Marokko zou dat zo zijn omdat de koning tegelijk ook de religieuze leider is, en daarom (bij de oudere bevolking) meer respect krijgt. Vandaar het verschil met Syrië, waar een religieuze minderheid van Alawieten heerst over de meerderheid van Soennieten.
Vandaele stelde de vraag naar de toekomst voor de regio op economisch gebied. Volgens Rogan zou er best een nieuw Marshallplan komen, zodat de economie zich zou kunnen ontwikkelen, in het belang van zowel de Arabische landen als Europa en de rest van de wereld. Stabiliteit en rechtszekerheid is wel nodig om duurzame investeringen aan te trekken. Zemni plaatste vraagtekens bij de neoliberale oplossing, die volgens hem desastreuze gevolgen heeft gehad overal ter wereld, maar kwam niet meteen met een duidelijk alternatief op de proppen.
Tegen tien uur en na nog enkele vragen vanuit het publiek te hebben beantwoord hielden de drie heren het voor bekeken. Het is duidelijk geworden dat de ‘Arabische Lente’ historische wortels heeft en dat de revoluties veranderingen in gang hebben gezet waarvan de invloed nog heel lang zal doorwerken.
© 2011 GENTBLOGT VZW