RSSOnvoltooid, een hofkapel in Sint-Baafs
Iets voor acht op een woensdagavond. Buiten druppelt het zachtjes en de kathedraal zit afgeladen vol. Een paar enkelingen zoeken nog hun plaatsje, wat niet altijd een sinecure is aangezien de .03-stoelen zo dicht tegen elkaar staan dat het opgeplakte nummertje niet zichtbaar is. Wel lekker gezellig en warm, zo dicht op elkaar zitten, maar niet altijd comfortabel voor het twee uur durende orengestreel. De kathedraal is mooi verlicht en om de 10 rijen staan er tv-toestellen waardoor je ook vanuit de zijbeuken of helemaal achteraan het schouwspel goed kan volgen. Het Festival van Vlaanderen kon voor deze editie de topdirigent Frieder Bernius strikken met zijn eigen orkest (Hofkappelle) en zijn eigen koor (Kammerchor) uit Stuttgart. Bernius is expert in kerkelijk gezang en zijn koor behoort tot de top van Europa. De verwachtingen zijn dan ook hooggespannen. Op het programma staan de Zevende Symfonie van Schubert en het Requiem van Mozart. Tussen deze twee ‘onvoltooide’ werken ook nog één “onze Vaderke” van Liszt.
De dirigent zet in. De muzikanten volgen zijn bewegingen vlekkeloos. Het orkest is opgesteld op de plaats waar het volksaltaar normaal gezien staat (op de viering, de kruising van het schip en het transept). Wat opvalt is dat de klank op die plaats “blijft hangen” en niet op je af komt gestormd met een galm zoals je zou verwachten. De dirigent gebruikt een eerder ingetogen speelstijl. Er wordt dus gelukkig niet met bombastische dynamiek gespeeld. De samenstelling van het ensemble is zoals een groot kamerorkest: ongeveer 35 muzikanten, wat normaal was voor de tijd waarin de opgevoerde stukken werden geschreven. Een groot, hedendaags symfonisch orkest kan gemakkelijk bestaan uit 120 muzikanten, maar dat zou de muziek en de locatie niet ten goede komen. Extra leuk is dat de instrumenten authentiek zijn: de houtblazers hebben geen kleppen, de pauken zijn veel kleiner dan je gewoon bent en ook de contrabassen hebben nog het oude stemmechanisme. Aangezien deze composities in die tijd meestal in een kerk werden opgevoerd, moet dit dus ongeveer klinken zoals ten tijde van Schubert.
De Zevende Symfonie wordt ook wel De Onvoltooide genoemd. Een symfonie bestaat normaal gezien uit drie delen, maar slechts twee delen van dit werk werden voltooid. Er mag dan wel discussie zijn tussen muziekhistorici of dit dan wel de zevende of de achtste is van Schubert, het is wel een pareltje en de luisteraars genieten.
Het koor komt op. Een vrouw fluistert: “Er staan twee mannen verkeerd. Ze staan tussen de vrouwen.” Twee mannen staan inderdaad tussen de alten. Contratenoren waren in die tijd niet echt een uitzondering. Dit zijn mannen die (meestal met hun falsetstem) even hoog zingen als de laagste vrouwelijke zangers, niet te verwarren met castraten. Omdat ze met hun kopstem zingen, geeft dit een zeer specifieke klankkleur. Op vrijdag 23/09 en woensdag 28/09 kan je ook in het kader van het Festival van Vlaanderen de meest bekende Belgische contratenor, Wim Mertens, gaan beluisteren.
Het Vater unser van Franz Liszt wordt a capella (dus zonder orkest) gezongen. Dit ongeveer tien minuten durend koorwerk is een gezang op de Latijnse woorden van het Onze Vader. Onmiddellijk valt op hoe goed de stemmen in elkaar passen en hoe breed ze de hele kathedraal vullen. Daar waar bij het orkest de klanken wat ter hoogte van het altaar bleven hangen, is dit voor het Kammerchor helemaal niet het geval.
De solisten komen op. Het deel van het concert waarvoor de meesten gekomen zijn, begint: het Requiem van Wolfgang Amadeus Mozart. Een requiem is een mis, bestaande uit een aantal delen, die opgedragen wordt tijdens uitvaartdiensten of op momenten ter nagedachtenis van overledenen, bijvoorbeeld Allerzielen. Dit requiem van Mozart valt net als de symfonie van Schubert onder de noemer ‘onvoltooid’. Velen zijn er dankzij de film Amadeus van overtuigd dat Antonio Salieri de opdracht gaf tot het schrijven van deze compositie. Het was echter een graaf, Walsegg, die bij Mozart aanklopte met de vraag tot het schrijven van deze mis. Hij wilde namelijk dat Mozart afstand deed van de auteursrechten zodat hij kon laten uitschijnen dat hij dit requiem had geschreven ter nagedachtenis van zijn overleden vrouw. Het jonge wonderkind kon echter dit stuk voor koor, orkest en vocale solisten niet afwerken en overleed op 35-jarige leeftijd. Zijn vrouw Constanze zocht hulp bij meerdere componisten om zijn werk te voltooien, maar dit liep niet van een leien dakje. Onder andere het magistrale Lacrimosa, waarvan Mozart slechts de eerste 8 maten schreef, was een serieuze struikelblok voor de componisten. Het was uiteindelijk zijn leerling Frans Süssmayr die de laatste noten schreef voor dit meesterwerk.
Frieder Bernius zet er stevig de maat in: het lijkt alsof het tempo iets hoger ligt dan bij de bekende opnames van het requiem, maar het samenspel tussen orkest en koor op deze locatie is prachtig. Eenmaal de solisten aan bod komen, zijn het vooral de tenor en de sopraan die overtuigend overkomen. Die laatste, Maria Keohane, heeft de opdracht om last-minute Robin Johansen te vervangen, wat geen sinecure is. In het geheel van samenspel tussen orkest, koor en solist, komt ze iets te helder en misschien zelfs wat te luid over, daar waar het lijkt dat de dirigent een eerder ingetogen sfeer wilt oproepen, maar ze heeft een pracht van een stem. Sebastian Noack heeft het als bas niet gemakkelijk om duidelijk verstaanbaar in deze kathedraal over te komen en ook Margot Oitzinger als alt komt soms niet overtuigend over. Thomas Hobbs, de tenor, is een plezier om naar te luisteren en te kijken.
Een klein nadeel zijn de camera’s die opnames maken van het concert. Vooral de camera op een enorme arm die regelmatig boven het orkest komt hangen, kan soms wel voor afleiding zorgen. Het goede nieuws is dat diegenen die geen kaartje konden bemachtigen voor dit uitverkocht concert, het kunnen bekijken op 6 november op Canvas.
Iets voor tien op een woensdagavond. De klokken van de de Sint-Baafskathedraal luiden terwijl iedereen naar buiten druppelt, met prachtige muziek in de oren.
© 2011 GENTBLOGT VZW