RSSSpectra Ensemble brengt wonderlijke sterrenmuziek
Het Festival van Vlaanderen maakte maandagavond duidelijk waarom het als thema “stars†gekozen heeft voor dit jaar.
In de boekentoren gaf het Spectra Ensemble een bijzonder concert, dat volledig “hemels†was.
Met de stoelen in een spiraal opgesteld (als ware het een draaiende ster) genoten de toehoorders van 200 speakers die rondom hen geplaatst waren. Een wonderlijk gebeuren, dat bevreemding, verwondering en een totale geluidsmuur opriep.
Van alle kanten werd het geluid op de oren losgelaten. Een beschrijving van dit gebeuren is niet eenvoudig weer te geven — ik citeer graag het programma…
Het was een grote verrassing te vernemen dat sterren ‘muziek’ voortbrengen – zo althans verwoordde asteroseismologe Conny Aerts het bestaan van geluidstrillingen in sterren tijdens haar oratie getiteld Kosmische symfonieën (Nijmegen 2005). Hiermee
bracht zij misschien onbedoeld een verbinding tot stand tussen onhoorbare en alleen in wetenschappelijke metingen en modellen bestaande sterrengeluiden en onze (muzikale) verbeelding.In Sternenrest onderneemt componist Willem Boogman in nauwe samenwerking met wetenschapster Conny Aerts een poging om enkele wetenschappelijke resultaten van asteroseismologie te integreren in muziek en video. De verschillende schaalgrootten van de structuren waarmee wij hier te maken hebben, worden hoor-, zicht- en invoelbaar gemaakt door instrumentale muziek te combineren met elektronische muziek en video.
De ondertitel Sterren maken geen muziek werpt de vraag op in welke zin sterren en de sterrenhemel een esthetische dimensie hebben en hoe die kan worden ontsloten en weergegeven in muziek en andere kunst. De verschillende wijzen van ontdekking en beschouwing van sterren en de sterrenhemel en hun onderlinge verbanden is het thema van dit interdisciplinair project.
Centraal in Sternenrest staat GLAS (naar de ster HD 129929). De muziek hiervan is gemodelleerd naar de meetgegevens en uitkomsten van het onderzoek naar de ster HD 129929 zoals geformuleerd door Conny Aerts in het wetenschappelijke tijdschrift Science (2003). Tot de meetgegevens behoren onder meer zes frequenties en gegevens over verschillende rotatielagen en rotatiesnelheden in de ster.
Dankzij de mogelijkheden van het Wave Field Synthesis luidsprekersysteem (192 luidsprekers en 8 subwoofers) bevindt het publiek zich als het ware binnenin de ster van waaruit de geluidsgolven en –bewegingen van de ster gevolgd kunnen worden. In dit deel ontwikkelt de ster zich van haar eerste licht totdat zij ontploft (supernova). Ook de recente ontdekking in 2006 dat akoestisch geluid een doorslaggevende rol speelt bij de supernova-fase van de ster heeft een rol gespeeld bij de ontwikkeling van de muziek.Het deel Seeds of Structure dat hieraan voorafgaat, kan beluisterd worden als een muzikale mijmering bij het vallen van de avond en de verschijning van de sterrenhemel. Maar het oppervlak van deze compositie weerspiegelt ook de vorming van het universum vanaf de oerknal en de geboorte van een ster, waarbij geluid een belangrijke rol speelt zoals blijkt uit recente ontdekkingen en aannamen in kosmologie en sterrenkunde.
In de ontwikkeling van de muziek is de aanname gevolgd dat de verdeling van materie in de kosmos niet willekeurig is: sterren en sterrenstelsels ontstaan in een overwegend leeg heelal op de randen van enorm uitgestrekte en gestolde geluidsgolven die al aanwezig waren in de oersoep van net na de oerknal. Deze geluidsgolven zijn afgedrukt als minieme fluctuaties in de verder effen kosmische achtergrondstraling. Deze rimpelingen zijn de zaden waaruit grootschalige structuren in het universum, zoals sterrenstelsels, zich vormen. In dit deel van Sternenrest gaan kleine- en grootschalige structuren een nauwe relatie met elkaar aan.
Ten slotte ontstaat uit een nevelige omgeving een ster.Het laatste deel, Liminale, begint onmiddellijk na de ‘ontploffing’ van de ster waarbij haar kern wordt weggeslingerd en haar resten zich geleidelijk verstrooien over het universum. De kern blijft aanwezig als pulsar, krijgt een zusje waarmee een systeem wordt gevormd van twee pulsars die langzaam naar elkaar toe spiraleren om uiteindelijk samen te smelten tot een zwart gat. De muziek is hier gebaseerd op gegevens van het dubbele-pulsarsysteem PSR J0737-3039.
Al deze ontwikkelingen spelen zich af op grote schaal in de elektronische muziek, boven de hoofden van de zes musici van het ensemble. Ruimtelijk opgesteld spelen zij steeds van kleur veranderende akkoorden waarmee ze een cyclus doorlopen die staat voor de wisseling van dag en nacht hier op aarde; maar dan wel de bijna transparante en kwetsbare aarde, gezien vanuit de ruimte.
De compositie eindigt als het ware met het aanbreken van de dag.Het Belgische Spectra Ensemble werd opgericht in 1993. Acht geïnspireerde musici vormen de kern van het ensemble. Zij werken al meer dan tien jaar samen en ontwikkelden zo een unieke sound en een opmerkelijke muzikale coherentie. Het ensemble is een gedreven pleitbezorger
van Vlaamse hedendaagse componisten op de internationale muziekscene.
Zoals gezegd; een wonderlijk gebeuren, waarbij je niet kan zeggen mooi of niet mooi. Dat is ook eigenlijk niet van belang. Het is een fantastisch geluidsexperiment wat de eigentijdse en originele keuze van het Festival weer eens duidelijk maakt. Men gaat niet voor de gemakkelijke oplossing om alleen muziek voor de grote massa te programmeren, maar duidelijk durft het onbekende en mysterieuze aan te pakken.
Wie erbij was zal het zich lang herinneren, een uniek stuk muziek.
Wie zich nog in hemelse sferen wilde hullen, kon na afloop naar de sterrenwacht onder leiding van Dirk Frimout.
Zo werden niet allen de oren, maar ook de ogen verwend op deze bijzondere maandagavond.
© 2011 GENTBLOGT VZW