RSSLiber Floridus
Toen vóór de opening van de tentoon-stelling, de persberichten over het Liber Floridus op de redactie toekwamen, ontlokte dat de opmerking van een van onze redactieleden: “over nen ouwen boekâ€.
En ja, het Liber Floridus is een oud boek. Een heel oud boek zelfs, geschreven tussen ca. 1090 en 1121. Met de hand. Door ene Lambertus uit Sint-Omaars. Veel is er over de man niet geweten. Zo kennen we geboorte- noch sterftedatum, maar weten we wel dat hij kanunnik was aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Sint-Omaars (Frans-Vlaanderen), net zoals zijn vader Onulphus, die overleed in 1077. Jawel, in die tijd konden kanunniken nog huwen. Lambertus zou minstens 44 jaar geweest zijn toen hij zijn Liber Floridus rond 1121 voltooide, waarschijnlijk was hij zelfs een stuk ouder. Hij liet in zijn boek nog twee persoonlijke sporen na: een zelfportret dat hem afbeeldt terwijl hij aan zijn boek schrijft, en een stamboom van zijn voorouders langs moederszijde.
Dat is het zo ongeveer. En ja, we weten natuurlijk ook dat Lambertus gefascineerd was door kennis en wetenschap, want het Liber Floridus is geen roman of een dichtbundel, maar een heuse encyclopedie. Vergeet hierbij wel even het beeld van 30 mooie delen, met goudopdruk, die prominent staan te pronken in de boekenkast in de schoonste kamer, vol netjes alfabetisch gerangschikte lemma’s. Daarvoor moesten we wachten tot in de 18de eeuw met Diderot en D’Alembert.
Lambertus had schrik dat de kennis die de vorige generaties hadden vergaard, verloren zou gaan. Daarom maakte hij een selectie van het – in zijn ogen – belangrijkste wetenschappelijke werk van zijn voorgangers en bracht hij dat samen in zijn Liber Floridus. In 161 hoofdstukken behandelt hij onderwerpen betreffende o.m. kosmografie, geschiedenis, de bijbel. Een middeleeuwse encyclopedie is dus eerder een (compilatie)boek met – fragmenten van – bestaande wetenschappelijke teksten.
Het Liber Floridus is bovendien een beeldencyclopedie, een genre dat pas in die periode ontstond. De illustraties dienden niet zozeer tot verluchting van de tekst, maar het beeld stond autonoom en geeft een eigen samenvatting van de kennis. Een belangrijke plaats is daarbij weggelegd voor de cartografie. Er komen heel wat wereldkaarten of mappae mundi in voor, met voorstellingen van zowel de (sterren)hemel als de aarde, zoals men zich die toen voorstelde. Op dit vlak had Lambertus een belangrijke eigen inbreng, zo tekende hij bv. de eerste bekende zelfstandige kaart van Europa. Men kan gerust stellen dat de wereldkaarten in het Liber Floridus de bakermat van de westerse cartografie vormen.
Het Liber Floridus is hoe dan ook internationaal bekend, en er werden reeds heel wat publicaties aan gewijd.
Er is nog een reden die het Liber Floridus tot een opmerkelijk boek maakt: het is eerder zeldzaam dat de autograaf, zijnde de originele versie, van een dergelijk werk bewaard gebleven is. Er worden een aantal – niet identieke – kopieën van dit boek bewaard in diverse Europese steden, maar ook het originele handschrift dat Lambertus schreef, bestaat nog. Meer zelfs, het wordt in Gent bewaard, in de universiteitsbibliotheek. Hoe het in Gent verzeilde, weet men niet helemaal zeker, maar feit is dat reeds eind 13de eeuw vermeld werd dat het zich in de Sint-Baafsabdij bevond. Daar bleef het tot 1536, toen het in het bezit kwam van de collegiale van Sint-Baafs (vanaf 1559 verheven tot Sint-Baafskathedraal). In de Franse tijd werd het boekenbezit van de kathedraal overgebracht naar de Baudeloabdij en die bibliotheek werd in 1804 omgevormd tot stadsbibliotheek. Toen in 1817 de Gentse universiteit werd opgericht, kreeg die de inhoud van de stadsbibliotheek in erfpacht, inclusief het Liber Floridus, dat zich dus al meer dan 7 eeuwen in Gent bevindt.
Meer dan redenen genoeg dus om deze parel uit de kluis te halen en in de kijker te plaatsen. En voor mij meer dan redenen genoeg om uit mijn kot te komen en de tentoonstelling te gaan bekijken, die zeer de moeite loont. Je wordt door de verschillende delen van de tentoonstelling geleid aan de hand van een audiogids, waardoor je een schat aan informatie meekrijgt (en je verbaasd bent over de kennis die men toen reeds bezat – hoezo “Duistere middeleeuwen”?). De tentoonstelling is op zich niet zo groot, maar als je alles rustig wil bekijken en beluisteren, ben je toch enige tijd zoet.
In een eerste deel worden een aantal iconografische beelden uit het Liber Floridus uitgelicht op grote schermen, aan de hand waarvan je uitleg krijgt over o.m. het middeleeuwse wereldbeeld. Een volgend deel voert je naar de bronnen van Lambertus en werken van zijn tijdgenoten, een collectie prachtig geïllustreerde handschriften van de 8ste tot de 12de eeuw, bewaard in instellingen in binnen- en buitenland.
En dan eindelijk, het Liber Floridus zelf, 30 bij 20 cm, 287 bladen of 574 pagina’s in perkament, volledig in het Latijn, opengeslagen op Lambertus’ voorstelling van Europa.
Ware het niet van de glazen kast errond, een mens zou er prompt beginnen in te bladeren. Aangezien dat niet echt bevorderlijk zou zijn voor het verdere voortbestaan van een van Vlaanderens topstukken, werden een andere oplossing gezocht: op het einde van de tentoonstelling zijn twee schermen beschikbaar waarop je het hele boek virtueel pagina per pagina kan bekijken.
Dat laatste kan je zelfs in je luie zetel doen, vermits het hele boek ook online te bekijken is. En voor wie er nog meer wil over weten en lezen, is er de mooie en vlot geschreven publicatie van Karen De Coene, Martine De Reu en Philippe De Maeyer, Liber Floridus 1121. De wereld in een boek. Daarin vind je meer informatie over o.m. Sint-Omaars, over de bronnen en tijdgenoten van Lambertus, over de materiële aspecten van het boek zoals perkament, gebruikte pigmenten, e.d.m.
Praktisch:
De tentoonstelling Liber Floridus (1121). De wereld in een boek loopt in het STAM, nog tot 8 januari 2012.
Openingsuren: dinsdag – zondag, van 10 tot 18 u. (laatste tickets om 17.30 u.) – gesloten op maandag en op 24 en 25 december, en 31 december en 1 januari
Het gebruik van de audiogids is verplicht en kost € 3 bovenop de toegangsprijs voor het STAM (gewoon tarief: € 6 – voor reducties, zie de website van het STAM).
Het gelijknamige boek, uitgegeven bij Lannoo, kost € 39,95, en is uiteraard ook in het STAM te koop.
Het volledige boek kan je virtueel doorbladeren op de website www.liberfloridus.be, waar ook heel wat info terug te vinden is.
© 2011 GENTBLOGT VZW
Klinkt ongelooflijk interessant — en de online versie is ook wijs. Ik wou dat ik het allemaal kon downloaden. :)
Dat kan, weliswaar langs een omwegje.