Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (10) Oude Houtlei

vrijdag 21 juni 2013 10u57 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 2 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Oude-Houtlei.

Elke week overloopt Gentblogt Albert Sugg’s Série 1-postkaarten van Gent tijdens de Belle époque. U vindt deel 1 tot 9 in ons archief. In het tiende deel van deze reeks, gaat het over één van de grachten  die een eeuw geleden nog bestond, maar die ondertussen werd gedempt, waardoor dit stadszicht grondig werd gewijzigd. Fotograaf Jos Tavernier had het dan ook moeilijk om die postkaarten, voorzien van commentaar door Arthur De Decker, nu terug te vinden. Zoekt u mee?

Gent heeft een rijke traditie van grachten graven, deze dempen en dan terug openen. Er is altijd wel een geldige reden om wat de voorouders ooit deden later ongedaan te maken. De ene keer primeert de verdediging, dan weer de sanering en tegenwoordig komen zelfs toeristische motieven bovendrijven.

Op Suggkaart nummer 13 zien we de Houtlei zoals die er uitzag voor 1900. Deze gracht of stadsvest werd gegraven ca. 1165 rondom de Sint-Michielsparochie welke zich uitstrekte langsheen de linker-Leie-oever en in 1165 bij het Gentse portus werd gevoegd.

De Houtlei vormde de westelijke verdedigingsgrens, de zogenaamde Sint-Michielsvesting,  van de middeleeuwse stad en was voorzien van vestingsmuren en vier versterkte stadspoorten: het vestwater vertrok in het verlengde van de Ketelvest van de Kuippoort en was voorzien van twee dienstpoorten, de Zandpoort (ook Zottenpoort genoemd) en de Posteernepoort gelegen aan de gelijknamige straten.

De Torenpoort aan de Poel was een dubbele poort met een binnen- en buitenpoort die verbonden waren door een brug over de Houtleigracht. Aan de (recent heraangelegde) Appelbrug in de  Jan Breydelstraat eindigde de Houtlei in de Oude Leie of Lieve.

Van 1540 af (Karolijnse Concessie) begon de sloping van deze indrukwekkende verdedigingsgordel. De laatste resten verdwenen in het begin van de vorige eeuw nadat de Houtlei in 1898 wegens toeslibbing en de kwalijke geuren die zij verspreidde gedempt werd. In 1845 was nog de idee geopperd de gracht over zijn volledige lengte te laten overwelven . Deze zo oude stadswal werd in de 19de eeuw schandelijk verwaarloosd en bijna niet meer gebaggerd. In de winter diende ze met goedkeuring van het stadsbestuur voor het storten van honderden karrenvrachten sneeuw, onvermijdelijk vermengd met modder en vuilnis.

Van waar de naam Houtlei? Ingevolge de ontbossing in Vlaanderen diende men van in de 16de eeuw hout uit Baltische staten in te voeren. Dit werd langs de Lieve op “bijlanders” naar Gent doorgevoerd. Een van de losplaatsen daarvoor was de Houtlei. Dit is de kaai langs de gracht met de gelijkaardige naam. De naam komt dus van het brand- en timmerhout dat men er tot in de 17de eeuw  te koop legde. In 1812 heeft men het gedeelte van de Houtlei tussen de Zotte- en de Posteernepoort de Violetteley genoemd.

Op de postkaart kijken we in de richting van de Zottepoortbrug aan de Zandpoort, zo geheten naar het krankzinnigengesticht voor vrouwen dat er naast lag. Dit gesticht werd begrensd door de Zandpoortstraat (vooraan), de Violettenlei (links) en de Sint Sint Martensstraat (rechts). Dwars door het gesticht werd later de Gebroeders Vandeveldestraat getrokken, zo genoemd sedert 1889, naar Lieven (+1882) en Jozef (+1888) Van de Velde, twee Kongopioniers die ginder trouwens stierven. De twee kregen tevens een monument opgericht op 22 juli 1888 in het Citadelpark, dat later nog aan bod komt bij Suggkaart nr. 45.

Het vorige postkaartzicht nu terugvinden is geen sinecure. Er van uitgaande dat het een zicht betreft van aan de Pekelharing met zicht op de achterkanten van de Iepenstraat toen maakte Jos Tavernier bovenstaande foto.

Deze postkaart, verstuurd in 1908, geeft de toestand weer van de Houtlei nadat de vestinggracht werd gedempt. Dit heette zoals hierboven reeds verteld, eigenlijk de Violettenlei, van de Annonciadenstraat tot aan de Brandstraat, gezien het pas vanaf dat punt officieel Houtlei heette. Na het dempen veranderde men de straatnaam tot “Oude Violettenlei”. Volgens Victor Fris in 1925 ontleent die straatnaam “zeer zeker zijn naam aan een gebouw de Violette geheeten”. Dit heeft uiteraard niets te maken met de huidige Lange Violettenstraat in het zuiden van de stad waarvan de naamherkomst mij trouwens onbekend is. Weet u meer?

Zoals te zien op de Suggkaart werd er oorspronkelijk  een parkje aangelegd boven de vroegere vestingracht. Lang duurde dit intermezzo echter niet en werd het enige tijd later bebouwd met huizen. Rechts zien we op de foto een stukje van de muur van het “zothuis”.

 

Zo ziet die Houtlei er nu uit, met links de Franciskanenkerk met neobarokke voorgevel uit 1843 naar ontwerp Camille Colpaert jr en rechts op de hoek met de Zwartezusterstraat de Sint-Lucasschool. Deze vond vanaf 1871 een onderkomen in het Sint-Amandusinstituut. Jules Coomans was de architect van deze neogotische zuidvleugel die tot stand kwam in de periode 1902-1906.

Gezien vanaf de Zottepoortbrug kreeg je dit beeld op de Houtlei. De brug verbond de Korte Violettenstraat (nu Zandpoortstraat) en de Annonciadenstraat. Rechts zien we de achterkant van de huizen in de Iepenstraat. Op de foto is te zien hoe de gracht bijna volledig was toegeslibt en gedegradeerd tot een openbare riool zodat na jaren discussie in  1898 werd beslist tot demping over te gaan.

Een huidig beeld geven van die vorige postkaart is onmogelijk exact te doen. Komt dit in de buurt?

Het verdwenen Schokkebroedersvestje tussen de Poel en de Watergraafstraat juist voor de sloping in 1901. Dit steegje ontleende zijn naam aan de Schokkebroers of Alexianen, ook Lollards, Grauwbroers, Mattemannen of Cellebroeders genoemd. Deze kloosterorde werd opgericht in de 14de eeuw voor het verzorgen van pestlijders.

Zij deden aan thuisverpleging, het begraven van doden en ziekenvervoer. In de 15de eeuw begonnen ze ook aan krankzinnigenzorg te doen. Zij bouwden hun klooster in 1480 bij de voornoemde Torrepoort aan de Houtlei. Toen onder het Calvinistisch bewind in de 16de eeuw de orde tijdelijk werd afgeschaft deed hun instelling enkele jaren dienst als gevangenis.

Twee eeuwen na het oprichten van de eerste kapel in 1480  werd deze door een nieuw bedeoord in barok vervangen, Het bevindt zich thans nog aan de oude Houtlei. Het sierlijk torentje brandde in 1873 af, maar het werd snel hersteld.

Op het einde van de 18de eeuw werd de orde van de Cellebroeders door de Franse bezetter afgeschaft. Het Alexianenklooster werd weer  gevangenis.  In 1828 verhuisden de aan de Broeders van Liefde toevertrouwde mannelijke geesteszieken van het Geraard Duivelssteen  naar het gewezen Schokkebroersklooster. De zieken verbleven er tot In 1857, dus totdat het gloednieuwe mannengesticht buiten de Brugsepoort onder impuls van promotor Guislain openging.

Daarop verwierven de Broeders der Christelijke scholen het ex-Alexianenklooster, waarvan de kerk tot op heden kapel van het Sint-Amandusinstituut is. Het steegje is nu gesloten en volledig opgenomen in het Sint-Amandusinstituut waarvan links het torentje van de kapel te zien is.

Wat momenteel rest van het pittoreske Schokkebroedersvestje…

© 2013 GENTBLOGT VZW