Gentblogt

Manifest: open de Dampoort, strip de straat

zondag 19 januari 2014 17u35 | Arthur Deltour, Marlies Struyf en Hanne Van Reusel | 9 reacties
Trefwoorden: Dampoort.

Auto’s domineren de Dampoortplaats in Gent. Waardoor voetgangers en fietsers letterlijk en figuurlijk verdrongen worden naar de rand van de publieke ruimte. De situatie is urgent! Maak het verkeer menselijk en strip de straat van al zijn belemmerende en regelgevende elementen. Verwijder de verkeersborden die ons de toegang verhinderen en ons belemmeren deze gemeenschappelijke plaats te gebruiken. Vertraag de auto en de snelheid van doorgaand verkeer op de Dampoortplaats zodat we deze terug in gemeenschap kunnen gebruiken. Open de Dampoort voor alle gebruikers!

Banalisering van de gemeenplaats

Als studenten architectuur komen we binnen onze opleiding, en meer specifiek bij het vak ‘Kritiek en Ethiek’[1], in contact met het discours rond de gemeenplaats. De common is een thema die meer en meer aandacht wint binnen de architectuur. Het gemeenschappelijke / de gemeenplaats valt niet eenvoudig te definiëren maar kan beschreven worden als iets wat noch privaat, noch publiek is.[2] Of in de woorden van Campus in Camps[3]:

The commons are everything in life used by the whole community for free. The commons cannot be abandoned, but they need to be activated and taken care of, otherwise they cease to exist.

Deze gemeenplaats wordt bepaald door haar gebruiker, niet door een eigenaar, helaas staat deze plek sterk onder druk in onze huidige maatschappij waarbij het private en publieke bezit domineren.

De straat, onze gemeenplaats in de stad, ontsnapt ook niet aan deze banalisering en teloorgang, David Harvey verwoordt deze problematiek in ‘Rebel Cities, the Creation of the Urban Commons’.[4]

While this culturally creative common cannot be destroyed through use, it can be degraded and banalized through excessive abuse. Streets that get clogged with traffic make the particular public space almost unusable even for drivers (let alone pedestrians and protestors), …

De dominantie van de private auto in de straat leidt tot de onderdrukking van de gemeenplaats.

Dampoortplaats?

Deze probleemstelling herkennen we ook in onze eigen nabije omgeving. De oversteekplaats aan het Dampoortstation in Gent is een frappant voorbeeld van hoe een straat of plein al zijn betekenis als gemeenschappelijke plek verliest.

We kozen voor deze specifieke plaats in Gent omdat we er zelf wekelijks komen. Als pendelende kotstudenten in Gent kruisen wij, op weg naar het treinstation, de N70 die op deze plek overgaat in de Gentse ring. Het is een cruciale oversteekplaats voor alle gebruikers die van bus naar trein, of omgekeerd, overstappen. Aan de Dampoort is er een levendige doorgang van voetgangers, fietsers, auto’s en bussen die Gent binnengaan of verlaten. Het gemotoriseerde verkeer heeft duidelijk een bepalende rol.

Matthew Carmona beschrijft de impact van de auto op de stedelijke publieke ruimte in ‘Contemporary Public Space: Critique and Classification, Part One: Critique’.[5] Hij refereert naar Gehl en Gemzoe[6], zij beschrijven hoe de private wagen de publieke ruimte verandert. De voetganger moet wijken voor voorzieningen zoals parkings en autowegen. De fysieke begaanbare ruimte van een plein of straat wordt meer en meer ingeperkt.

Voetganger en fietsers worden enkel toegelaten zich aan de randen van de gemeenschappelijke ruimte te bewegen, dit geldt ook voor de situatie aan de Dampoort. Wie te voet of met de fiets van het Dampoortstation naar de binnenstad gaat, volgt het voet- of fietspad rond de autowegen heen. Een element dat Wim Cuyvers ook aanhaalt in zijn 37 noten tellende beschrijving van de publieke ruimte[7]:

11. De straat is veel minder publiek dan men op het eerste zicht zou denken: de straat scheidt verschillende verkeersstromen: je moet een auto hebben om op het ene deel van de straat te mogen komen, of een fiets voor nog een ander deel van de straat.

Deze verschillende paden in de publieke ruimte gaan geen enkele relatie aan met het water en groen in de buurt. De straat kan enkel gekruist worden na geduldig wachten op een groen sein voor de voetgangers of op een vriendelijke autobestuurder.

Het ruimtegebruik wordt nu enkel beperkt tot passage waardoor ook de perceptie van deze plaats zich begrenst tot die van een bewegingsruimte zonder de sociale beleving, zoals aangegeven door Carmona.[8] Door de dominantie van de auto verliest de Dampoortplaats haar potenties als common. Deze stedelijke plaats is een ‘verloren ruimte’. Carmona leent deze term van Trancik.[9] Hij stelt:

For him, lost space is a description of public spaces that are “in need of redesign, antispaces, making no positive contribution tot the surrounds or users”… He argues the blame for creating lost spaces lies squarely with the car, urban renewal, the privatization of public space, functional separation of uses, and with the Modern Movement.

Deze stedelijke plek heeft veel meer potentieel dan een droog verkeersknooppunt. Ze vormt de aansluiting van de binnenstad met omliggende buurten waaronder Sint-Amandsberg. Helaas, verblijven de mensen niet op de Dampoortplaats tenzij om te wachten, op de bus of op een groen verkeerslicht voor voetgangers. Het is urgent dat er op korte termijn iets ondernomen wordt om de Dampoortplaats terug open te stellen voor alle gebruikers en deze plek ook een sociale beleving te geven!

Over-infrastructurering

Om het verkeer in dit complex knooppunt zoveel mogelijk in goede banen te leiden, investeert de wegbeheerder, het Vlaamse Gewest, in regelgevende borden en structuren. Hoewel deze infrastructuren het doel stellen de veiligheid van alle gebruikers te garanderen, dragen ze bij tot het verder beperken van het vrij ruimtegebruik. Ook Llewelyn Davies Yeang beschrijft het banaliseren van de gemeenplaats door de overvloed aan infrastructurele middelen in ‘Urban Design Compendium’.[10] Hij beschrijft hoe een verzameling aan afschermingen en verkeerstekens de voetganger verder onderdrukt en marginaliseert. Deze alom aanwezige infrastructurele componenten ontstaan vaak vanuit het ingenieurswezen en zijn gericht naar en afgestemd op de auto. Wat de voetganger hoort te beschermen, belemmert hem juist in het voordeel van het gemotoriseerde verkeer. De zwakke weggebruiker wordt verder genegeerd.

Witte strepen, metalen barrières, vier zebrapaden, acht voorrangsborden en evenveel verkeerslichten bepalen wanneer je als voetganger het recht hebt om de drukke invalswegen onder de Dampoortbrug te kruisen. Dit gebeurt beter snel onder het gejaagd tikken van de verkeerspalen verloopt ook de tijd die je gegeven wordt. Wie niet sprint, of nog snel illegaal door het rood overrent, kan op zijn voetgangerseiland blijven staan, gestrand. Dan is het wachtend tot het groene mannetje terug verschijnt. Dit is dus wat er qua beleving van de publieke ruimte overblijft onder volledige heerschappij van de auto en de verkeersregels. De mens en het gemeenschappelijk gebruik zijn ondergeschikt aan de autoriteit van de auto.

Strip de straat

Harvey[11] beschrijft onze wens om de common terug te herstellen aan de Dampoort. We willen niet alleen de sociale beleving terug brengen maar ook meer openheid naar het stadscentrum van Gent mogelijk maken. Hij schrijft:

This kind of street is not a common. Before the car came along, however, streets were often a common – a place of popular society, a play space for kids… But that kind of common was destroyed and turned into a public space dominated by the advent of the automobile.

Deze nostalgie naar de straat van weleer ervaren wij ook bij het bekijken van oude postkaarten van de Dampoort.[12] Deze tonen één open plein zonder al te veel structurerende borden of lijnen. Voetganger, auto en fietser konden vrij door elkaar bewegen. Het is niet het nostalgisch beeld maar die openheid en naaktheid van de straat, resulterend in een plein, die ons inspireert.

In die open plekken zien we de mogelijkheid voor alle gebruikers om deze plaats toe te eigenen en te gebruiken. We beseffen dat de auto niet meer valt weg te denken in de huidige situatie en willen hem zeker ook niet verbannen uit het straatbeeld. Straat en verkeer zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wel willen we door de Dampoortplaats van al zijn infrastructuren te strippen, de snelheid die het autoverkeer oplegt, vertragen en schalen naar die van de voetganger. Meest van al is het onze intentie om de ‘gesloten’ uitkomst van al deze regels teniet te doen en een meer ‘open’ stedelijke ruimte te realiseren. De begrippen ‘open’ en ‘gesloten’ lenen we van Karen A. Franck en Quentin Stevens.[13] In ‘Loose Space, Possibility and Diversity in Urban Life’ gebruiken ze de term ‘gesloten ruimte’ voor publieke plaatsen die ongeplande activiteiten ontmoedigen of verbieden, het zijn die elementen die een ruimte ‘open’ maken. Stedelijke publieke ruimte lijkt vaak los te zijn maar de huidige situatie aan de Dampoortplaats bewijst het tegendeel.

Wij zien een toekomst voor een open plein zonder hindernissen en een minimum aan verkeersborden, witte lijnen en afbakeningen. Waar oversteken gewoon kan op die punten waar dit het meest logisch is, volgens het ritme van de gebruiker. Strip de straat!

Het strippen van de oversteekplaats aan de Dampoort zien wij als een nu-oplossing. Een snelle en eenvoudige ingreep. De situatie is te urgent om te wachten op de stedenbouwbureaucratie, laat staan dat we moeten wachten op de realisatie ervan. De op dit moment voorgestelde plannen[14] focussen zich vooral op het beter sturen van de snelle verkeersstromen in de plaats van deze in vraag te stellen. Dit is allesbehalve een eenvoudige opgave waarvoor het bedenken van een gepast antwoord via de traditionele wegen veel tijd zal vergen. Wij willen de situatie nu aanpakken.

Daarom kiezen wij radicaal voor een non- ontwerp waarbij des te meer openheid is om de plek te laten bepalen door al zijn gebruikers.

Open de Dampoort

Om ons manifest te visualiseren ontwerpen we een poster. Een low-budget en directe aanpak waarmee we de gebruikers van de Dampoortplaats willen aanmoedigen hun gemeenplaats terug op te eisen.

We tonen ons droombeeld van een Dampoortplaats, een ruimte van toe-eigening en verschillende gebruiken in plaats van de huidige tot circulatie beperkte functie. Alle regelgevende verkeers- elementen zijn gestript, resulterend in één open plein, die naam waardig. Alle instruerende elementen ordenen we om de waanzin hiervan te beklemtonen. De kunstenaar Ursus Wehrli[15] vormt de inspiratiebron voor deze visualisatie van over-structurering.

Al deze weggevaagde elementen vervangen we door mensen. Zij zijn het namelijk die de Dampoortplaats gaan bepalen door hun gebruik en aanwezigheid. Het zijn wij, de mensen, die deze plek bezetten in plaats van de hele infrastructurele bende. Maak de straat terug menselijk.

Vooraan in beeld de ‘standing man’[16] een knipoog naar een vreedzaam protest in Istanbul om het Taksim Gezi park, hun gemeenschappelijke groene ruimte, te beschermen. Dit toont aan dat de publieke ruimte het volk toebehoort, dat deze eigenlijk common is, zolang wij ons, op vreedzame wijze, inzetten voor de bescherming en herwaardering hiervan.

 

Voetnoten

© 2014 GENTBLOGT VZW