Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (68) Kortrijksepoort

vrijdag 15 augustus 2014 20u21 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 3 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Kortrijksepoort.

Dankzij de postkaartenhandelaar Albert Sugg kan de huidige generatie nog  kennis nemen van hoe het Gent van hun grootouders er uit zag. Er is heel wat opgeofferd voor het moderne verkeer. De rustige sfeer tijdens La Belle Epoque heeft plaats gemaakt voor het jachtige autoverkeer. Dit is duidelijk te zien op de kaarten die Arthur De Decker becommentarieert  en vergelijkt met de huidige zichten.

Met deze Suggkaart laat A. Declercq 1901 aan Sarah weten dat hij zich gisterenavond  goed geamuseerd heeft op het bal  waar hij drie keer heeft gedanst. Let op de accutram  en de paardenkoets. De fotograaf keek naar het zuiden. Uiterst links hebben we de Filips van Marnixstraat en aan de koets links de Willem van Nassaustraat, dwarsstraten naar de Koning Leopold II-laan en park. We bevinden ons hier juist buiten de Kortrijksepoort, van oudsher één van de belangrijkste stadspoorten  aan het begin van de Kortrijksesteenweg, toen de belangrijkste  invalsweg om van uit het zuidelijk gelegen Kortrijk via de Kortrijksepoortstraat, Nederkouter en Veldstraat naar het Gentse centrum te gaan. Deze rol verloor het door de aanleg van de E3-autosnelweg (nu E17).

De monumentale 14de eeuwse Kortrijksepoort  werd oorspronkelijk Petercellepoort genoemd (van Petri Cella = de kluis van Sint-Pieter) en was voorzien van een gracht en ophaalbrug. Deze werd afgebroken in 1783 en vervangen door twee eenvoudige paviljoenen en vier ijzeren hekkens tussen kolommen. De afschaffing van het octrooi (= betalen van invoerrechten) in 1860 gaf aanleiding tot het verwijderen van deze Kortrijkse poort. Ze siert nu de ingang  van een kasteel in Sint-Denijs-Westrem.

De huizen links  vormden oorspronkelijk de westelijke aflijning van de voormalige citadel die ca. 1874 moest wijken voor het Citadelpark. Het betreft overwegend neoclassicistische burgerhuizen  uit eind 19de eeuw waarvan de bel-etage is voorzien van een balkon.

Dankzij  het behouden hoekhuis met pinakel heeft Jos Tavernier deze actuele foto kunnen maken van op dezelfde plek als deze van de Suggkaart. Spijtig genoeg werden een aantal burgerhuizen vervangen door schaalbrekende flatgebouwen. De Kortrijksesteenweg tussen Koningin Elisabethlaan en stadsring werd in 2009 volledig heraangelegd waardoor tramlijn 1 naar het Sint-Pietersstation en Flanders Expo, de belangrijkste openbaar vervoeras van Gent, er nu grotendeels over een eigen bedding beschikt. Het was de bedoeling door een toeritdosering een betere doorstroming van het tramverkeer op de as Kortrijksepoortstraat – Nederkouter te realiseren.

Café de la Belle Vue, Kortrijksesteenweg 106 , links op de in 1904 verstuurde Suggkaart, werd toen uitgebaat door A. Vlaminck die gehuwd was met kapitein bevelhebber Van Lil. De fotograaf keek naar het noorden dus richting Gent centrum met rechts de Hendrik Van Brederodestraat. Er reed toen reeds een tram, doch van verkeersdrukte was toen nog geen sprake. Die ene koets getrokken door een paard is het enige voertuig op de Kortrijksesteenweg.

Het zicht op de Suggkaart is ondertussen grondig gewijzigd. Het 3 verdiepingen tellende  Belle-Vue-Café werd volledig gesloopt en vervangen door het 6 verdiepingen tellende appartementsblok nr 222-236 met beneden een stoffenwinkel. Rechts daarvan zit nu bakkerij Aernoudt, Katastroof en Okapi. Ook het typische Belle Epoque geveltje met geveltorentje verdween volledig. Voorbij het hekwerk kwam er eerst een garage die plaats ruimde voor een nieuwbouw waarin beneden nu een postkantoor is gehuisvest. Het hoekhuis rechts aan de Hendrik  Van Brederodestraat behield zijn oorspronkelijke gevelstructuur en huisvest nu herberg Vivaldi.

De blikslagerij  Bollaert, rechts op deze postkaart verstuurd in 1904, was gevestigd op Kortrijksesteenweg nr. 39 op de hoek met de Filips van Marnixstraat . Ook hier keek de fotograaf dus richting Gent centrum met  achteraan de Kortrijksepoortstraat en links op nr. 12 het in 1884 gebouwde monumentaal herenhuis waarin zich pas  in 1899 het  “Athenée laïque pour jeunes filles” vestigde, nu het Koninklijk Lyceum. Let op het enkel tramspoor en de mooi uitgedoste overstekende kinderen. Ook toen was er reeds heel wat karrentrafiek.

Op deze recente foto van Jos Tavernier ziet u dat rechts op de hoek met de Filips Van Marnixstraat de blikslagerij  is vervangen door een financiële instelling. Ook  de oude herenhuizen links verdwenen en ruimden plaats voor moderne bouwsels waarin beneden immobiliënkantoren huizen. Ook het Koninklijk Lyceum zit nu grotendeels in een nieuwbouw.

De Kortrijksepoortstraat, dat tijdens La Belle Epoque nog Kortrijkschestraat heette, loopt parallel met de Leie en was toen  nog voorzien van talrijke zijsteegjes en beluiken die afdaalden naar dat water. Op een 16de-eeuwse kaart ziet men beter waar dit is gesitueerd: 

In  Archiefbeelden Gent deel V, Beluiken, poortjes en cités, 2003, van Roger Moreau, staat  p. 86 identiek dezelfde foto als op deze in 1903 verstuurde Suggkaar en wordt dezefoto gedateerd als zijnde van rond 1880. Merkwaardig genoeg is daar deze foto ondertekend met “ J.V. Waesberghe Gent” waaruit men zou kunnen afleiden dat dus niet, zoals de meeste andere Suggzichten, Edmond Sacré (1851-1921) deze  foto nam. Jos Tavernier vestigde er mijn aandacht op dat dit onmogelijk was gezien Jozef Van Waesberghe leefde van 1908 tot 1982.

Hoe zit de vork juist aan de steel? Bij het overlijden  in 1921 van Sacré was zijn fotozaak gevestigd in de Kalandestraat 1, op de hoek met de Korte Kruisstraat (waar later boekhandel Intelect kwam). De zaak werd verder gezet door zijn dochters die de negatieven van hun vader Edmond verder commercialiseerden.  In 1938 werd de zaak overgenomen door fotograaf Jozef Van Waesberghe en ook hij  bleef de negatieven gebruiken maar dan met vermelding van zijn eigen naam in de beelden! Via hem kwam een deel van de Sacré-negatieven terecht in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel en zo in het boek van Roger Moreau.

Het  ondertussen verdwenen cité Kortrijksepoortstraat 116-142 die deze Suggkaart ons toont  werd, zoals ook  dit in de Groendreef, het Luizengevecht genoemd, omdat het er zo vuil was. Uit een verslag van 1852 blijkt dat deze woonsten als varkenshokken waren waar de bewoners slechts over een vunzige strozak beschikten waarop een vuil en smerig deken lag. Het krioelde  er van de luizen.  Dit beluik ging rond 1907 tegen de vlakte.

Gent telde omstreeks 1880 ongeveer 700 beluiken en een 7.500 krotten die onderdak verleenden aan ca. 30.000 mensen. Toen leefde één Gentenaar op vijf in erbarmelijke omstandigheden. Ieder huisje bestond uit één kamertje van 4 op 4 meter die én als keuken én als slaapkamer dienst deed. De zolderkamer, zonder ramen, gebruikte men als kinderkamer. Zo waren er beluiken die uit 117 krotten bestonden, waarvoor maar twee waterpompen en zes toiletten ter beschikking stonden. Momenteel heeft Gent nog steeds beluiken, waarvan sommigen al meer dan 120 jaar bewoond worden.

Daar het beluik Luizegevecht daar reeds een eeuw is verdwenen fotografeerde Jos Tavernier een ander nog resterend waterstraatje dat uitkomt in de Kortrijksepoortstraat: de Hebbrechtstraat nabij het Hebbrechts godshuis waarover straks meer.

Frans schreef  dd 17.01.2007 op Gentblogt over deze omgeving het volgende:µ

De sterk hellende Leieoever rechtover de Bijlokekaai vormt een uiterst boeiend en gevarieerd, maar ook een sterk vervallen en zeer kwetsbaar stadslandschap. De combinatie van “hangende” tuinen, paviljoentjes, voor Gent zeldzame trapsteegjes (Veergrep en Hebbrechtstraat), aanlegsteigers, de Schreiboom en zelfs de Boekentoren op de achtergrond is uniek. Alleen aan de kant van de Verlorenkostbrug werd dit landschap rechtover de Baertsoenkaai destijds zwaar geschonden door de bouw van een banaal appartementsgebouw met parking. Hier en daar hebben  particulieren huizen en tuinen gerestaureerd en heeft ook het stadsbestuur het Veergrepparkje aangelegd. De toekomst van de Kortrijksepoortstraat blijft echter een dubbeltje op zijn kant. Hopelijk waakt de Dienst Monumentenzorg streng en consequent op de bouwaanvragen om de unieke sfeer van dit stadsdeel te vrijwaren; het is zeker geen gemakkelijke opdracht.

(Zie ook  Skyscrapercity.)

Zoals op deze Suggkaart terecht wordt vermeld, bestond het gewezen spitael (=hospitaal) Hebbrecht, thans algemeen bekend als Schreiboom of Kapelleken Schreiboom in de Kortrijksepoortstraat, inderdaad reeds in de 13de eeuw. Wanneer het juist werd opgericht is niet geweten. In ieder geval niet door de Gentse poorter Jan Hebrecht zoals sommigen beweren, want deze overleed in 1327 en uit onderzoek is gebleken dat het godshuis reeds één eeuw voor diens dood bestond. De voornoemde Jan Hebbrechts begiftigde in de 14de eeuw wel het godshuis van Sint-Pieters.

Onderzoek wees uit dat “Hebbrechts spitael” een vervorming is van “hospitali Heckberti of Eckbert” , genoemd naar een  Engelse monnik Egbert (639 – 729) die in onze gewesten het evangelie kwam prediken en daarvoor heilig werd verklaard. Fonetisch zijn beide namen verwant en dus maakte de volksmond er het Hebberechtsgodshuis van. De naam Schreiboom op zijn beurt verwijst naar een soort treurwilg of schreiende boom buiten de Petercellepoort waar ook ergens een galg stond op een heuveltje dat Schreiberg werd genoemd en waar ook een kapelletje kwam waar O.L Vrouw van Zeven Weeën werd vereerd en waaraan men de naam OLV van de Schreiboom gaf. Aan die galg werd er hoogstwaarschijnlijk meer geschreid en gehuild dan gelachen. Vandaar naar verluidt die naam.

Boven de ingangspoort van het gebouw op de Suggkaart prijken de woorden “Nood zoekt troost”. Het godshuis verleende inderdaad eeuwenlang onderdak aan een 13 à 40 hulpbehoevenden, zoals ook in het Alijnshospitaal en elders gebeurde. Ook reizigers, pelgrims en bedevaarders vonden er onderdak naar gelang de mogelijkheden. Ten tijde van keizerin Maria Theresia was het zo uitgeleefd dat men besloot alles te slopen  en in 1770 werd bouwmeester Jan-Baptist Simoens (1715 – 1779) gelast met de opdracht een nieuw godshuis en kapel op te trekken. Het is deze sobere gevel die we nu nog bewonderen.

In 1797 belandt het godshuis onder het beheer van de Burgerlijke Godshuizen; nadien onder de Stedelijke Commissie van de Godshuizen. In 1869 wordt het door toedoen van kanunnik De Decker aangekocht door de Zusters Kindsheid Jesu, waarvan het moederhuis zich bevindt op de Nederpolder, bekend als Hotel vander Meersch. Het complex, dat een bejaardentehuis en klooster werd,  werd in 1973 bij KB beschermd als monument.  In 1987 – 1988 werd de kapel gerestaureerd.

In die kapel hangen wel zeventig 18e eeuwse schilderijen van kinderen in de meest aandoenlijke poses en klederdrachten. Hun ouders hoopten door hun kroost aan Maria op te dragen dat zij voor genezing van hun kind zou zorgen. Een 35-tal portretten kon aan vooraanstaande Gentse families worden toegewezen dankzij de mee afgebeelde wapenschilden.

Zo ziet dat godshuis er nu uit, gekiekt door Jos Tavernier op een uitzonderlijk moment dat er eens geen tram of ander voertuig passeerde.

In De Gentenaar van 11/08/2006 stond volgend artikel (Auteur: Dieter Herregodts) over dit gebouw:

“Vier zusters van Don Bosco richten maandag een nieuwe gemeenschap op in het klooster Schreiboom aan de Kortrijksepoortstraat. Dat Gent er een nieuwe kloosterorde bij krijgt, is zeer uitzonderlijk. ,,Wij willen een open huis zijn”, kondigt zuster Marina Rerren aan.

De jongste jaren sluit het ene na het andere klooster in Gent de deuren. Gisteren nog berichtte onze krant over de zusters van de Kindsheid Jesu die wegtrekken uit het historische Hotel Vanden Meersche aan de Nederpolder. Dat er nieuwe gemeenschappen bijkomen, is zeer ongewoon. Toch openen de Zusters van Don Bosco maandag een nieuw huis in de Kortrijksepoortstraat.

Vier zusters vestigen zich in het huis Schreiboom, waar tot voor kort ook zusters van de Kindsheid Jesu actief waren. ,,Het bisdom Gent is het enige waar wij tot nog toe geen werking hadden”, zegt zuster Marina Rerren, verantwoordelijke van de nieuwe gemeenschap in Gent. ,,Vorig jaar hebben wij nog een huis geopend in Wijnegem. Volgend jaar komt er een bij in Brugge.”

Vrijwilligers

De Zusters van Don Bosco is een moderne, zeer toegankelijke kloosterorde. Hun huis in Gent staat ook open voor jongeren die er een tijdje willen wonen. ,,Het beeld dat de mensen hebben van zusters, is vaak heel ouderwets. De vooroordelen bestaan nog. Wij willen tonen dat wij een heel gewoon leven leiden. Ons klooster wordt een open huis voor Jonge mensen die op zoek zijn naar een warme thuis of spiritualiteit, kunnen een tijdje bij ons verblijven.”

Daarnaast zal het nieuwe klooster ook de thuisbasis zijn voor Vides, een onderdeel van de jeugddienst van Don Bosco. ,,Met Vides geven wij jongeren de kans om in het buitenland vrijwilligerswerk te doen”, gaat zuster Marina verder. ,,Vanaf september bijvoorbeeld werken zeven jonge mensen voor een half jaar of een jaar mee als vrijwilliger in Cambodja, Brazilië, Mexico, Bolivia of Benin. Zij werken er in tehuizen, schooltjes of opvangcentra van onze zusters daar.”

De vier zusters, de jongste is 25 en de oudste in de zeventig, nemen hun intrek in de kamers waar vroeger de zusters van de Kindsheid Jesu verbleven. Het voormalige rusthuis naast het klooster wordt gebruikt door het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) Artevelde. Dat gaat er vrouwen in nood met of zonder kinderen opvangen. “

 

 

© 2014 GENTBLOGT VZW