RSSDe eerste schooldag … in een Sudbury-school
‘Niks moet alles mag, zolang je je aan de regels houdt’: in een Sudbury-school leren kinderen omgaan met de paradoxen van het volwassen-zijn.
Half negen, de tram richting Gentbrugge zit afgeladen vol. Aan de schooldreef wring ik me tussen al dat opgewonden gesnater naar buiten. De geur van nieuwe boekentassen achtervolgt me nog een halve straat verder. Gaandeweg wordt het echter stiller. De schoolpoorten die ik passeer zijn al weer dicht en zullen pas ‘s middags opnieuw het jonge geweld de straat opsturen. Alleen een eenzaam achtergebleven mama zie ik stiekem een traan wegpinken terwijl ze haar lege buggy de hoek om rijdt. In de Tuinwijk ter Heide is zo mogelijk nog rustiger. Nochtans ligt ook hier een school. Al is het huisnummer 47 vreemd genoeg gewoon een gezellig stadsrandhuisje in halfopen bebouwing. Het plakkaat dat er de voorbijganger moet op wijzen dat dit de nieuwe Sudbury-school is staat immers nog binnen.
In de living van het huis zit een meisje te lezen, in de tuin spelen twee jongens met een kat. In tegenstelling tot hun leeftijdsgenoten daarnet nog op de tram lijken deze jongeren verbazend rustig. ‘Wat zullen we vandaag eens doen?’, hoor ik ze denken. Deze jongeren behoren immers tot het selecte –te benijden– gezelschap van degenen die voor de rest van hun schoolcarrière zelf kunnen bepalen wát ze willen leren, of ze nog iets willen leren, en van wie.
Democratie, geen anarchie
De allereerste Sudbury-school ging in 1968 in de Amerikaanse staat Massachusetts van start. Ondertussen zijn er al zo’n 36 scholen over de hele wereld, de meeste in de Verenigde Staten. ‘En er komen er steeds meer bij’, aldus de enthousiaste initiatiefneemsters, Vera en Maaike. Hoewel zij allebei gewoon onderwijzeres zijn, vonden ze in het reguliere onderwijs tot voor kort niet het type school dat bij hen paste, zelfs niet bij de meer vernieuwende types als Steiner en Freinet. Totdat ze de Sudbury-scholen ontdekten. ‘Maaike woonde in Australië en leerde daar Sudbury kennen. Toen ze naar Gent terugkeerde, kwam ze daardoor bij mij terecht’, zegt Vera die naar eigen zeggen tot dan toe de enige Oost-Vlaamse Sudbury-aanhangster was. Anderhalf jaar geleden beslisten ze samen de eerste Gentse Sudbury-school te openen.
Maar ook dat liep niet van een leien dakje. ‘Toen wij aankondigden dat er een Sudbury-school in Gent kwam slingerde men onterecht allerlei verwijten naar ons hoofd. In de pers werd een beeld opgehangen als zou er hier complete anarchie heersen. ‘Het tegendeel is natuurlijk waar. Niets kan fungeren zonder regels’, zegt Michaël, één van de stafmedewerkers. ‘Maar wij gaan er wel vanuit dat kinderen zelf in staat zijn om die regels op te stellen. Wij leggen hen de regels niet op, zij leggen ze zichzelf op. Naar het voorbeeld van de Sudbury-scholen in de VS en elders in de wereld, verwacht hij dat er gaandeweg zelfs een heus wetboek zal worden samengesteld. Maar dan op initiatief van de kinderen zelf én democratisch gestemd.
Leren volwassen zijn
Voor de rest worden de leerlingen volledig vrij gelaten in alles wat ze doen. Ze hoeven er niets te leren, maar ze kunnen het wel. ‘In tegenstelling tot het reguliere onderwijs, gaan we er immers vanuit dat leren geen doel op zich is’, zegt Vera. ‘Leren is hier een middel om iets te bereiken. Een kind moet zich eerst afvragen wat zijn doel is. Als hij op een bepaald moment feedback of hulp nodig heeft dan kan hij steeds bij ons terecht.’ Maar willen alle kinderen dan iets kunnen? ‘Soms is het zo dat een kind gewoon in de keuken een cake wil bakken of de hele dag in de tuin wil zitten lezen. Je moet het kind dan vertrouwen, alles wat hij doet is immers een onderdeel van zijn leerproces. Als je hem vertrouwt, zal het kind veel beter met dat vertrouwen, die verantwoordelijkheid die je hem schenkt leren omgaan.’
‘Volwassenen in onze maatschappij dragen dezelfde verantwoordelijkheid’, zegt Michaël. ‘Wij kunnen ook gewoon kiezen wat we doen.’ Sudbury maakt daarmee, volgens hem, een veel realistischer deel uit van de maatschappij. ‘De beste manier om een kind voor te bereiden op een leven als volwassene is door het hem van jongs af aan te laten ervaren. Een kind dat naar een Sudbury-school is geweest, zal zichzelf veel beter kennen dan een ander kind. Dat verhindert dat hij op late leeftijd, als hij dikwijls al in een bepaalde job of relatie zit vastgeroest, pas beseft wat hij eigenlijk wil. Weten wat je wilt is in onze maatschappij heel belangrijk. Honderd jaar geleden was dat niet zo. Toen bleef je je hele leven in eenzelfde stramien hangen, of je het wou of niet. Vandaag is het belangrijk dat je weet wat je wilt én dat je weet hoe je dat kan bereiken. Je leert de dingen best op het moment dat je ze nodig hebt zodat je je aan de omstandigheden kan aanpassen. Levenslang leren, dus. Welnu, de beste manier om onze kinderen daarop voor te bereiden, is door ze het nu al te leren.’ In die zin is Sudbury, volgens haar aanhangers, een uitstekende aanvulling en verrijking van het onderwijslandschap.
‘Maar wij zeggen zeker niet dat alle onderwijs Sudbury moet worden’, aldus Vera. ‘Alleen kunnen kinderen die in het gewone onderwijs hun gading niet vinden of er omwille van leerproblemen niet passen, nu ook nog in een Sudbury-school terecht.’
Als ik weg ga zie ik dezelfde twee jongens van daarnet in het parkje in de buurt op een bankje gezellig babbelen. Mijn eerste schooldag zag er vroeger steevast anders uit, denk ik jaloers. Dat doet er mij aan denken. Betekende het woordje school (scholè) in de Griekse oudheid niet gewoon ‘vrije tijd’?
Meer info: Sudbury school de vlinder, Tuinwijk ter Heide, 9050 Gentbrugge.
© 2005 GENTBLOGT VZW
Afgezien van de ongetwijfeld positieve stimulaties die deze school biedt, heb ik persoonlijk een afkeer van instrumentele visies op ‘leren’. Waarom mag leren geen doel op zich zijn? De algemene visie van deze school lijkt naadloos aan te sluiten bij onze zogenaamde “kennis- en risicomaatschappij” (ja, dat zijn tegenwoordig ook buzz-woordjes, maar ze betekenen wel iets). Ik sta er liever kritisch tegenover dan me erbij neer te leggen. ‘t Is uiteraard een pluspunt als je weet hoe ermee om te gaan, maar ik zie niet waarom dit niet in het ‘reguliere’ onderwijs zou kunnen.
Enfin, ieder zijn meug ;)
(Bai de wee: scholè betekent inderdaad vrije tijd, maar vrije tijd bij de oude Grieken is iets helemaal anders dan óns concept van vrije tijd.)
en hoe gaat dat dan met leerprogramma’s en eindtermen en zo?
Scholè had inderdaad bij de oude Grieken een gans andere invulling: gewone mensen en slaven (niet het selecte elitegroepje rijken waarover we altijd leren, maar die amper 5% van de maatschappij uitmaakten) moesten immers van jongsaf aan al werken. Tijd om te leren lezen of rekenen, of nog om het even wat anders buiten je beroep, was er nauwelijks. Mensen gebruikten daarom hun luttele uren waarin ze niet werkten, zijnde hun scholè, om toch iets bij te leren. Wie wilde leren lezen, moest dat doen ‘s avonds tijdens de scholè, als ze al het geluk hadden iemand te vinden die het hen kon en wilde leren.
Velen hádden niet eens scholè als kleine zelfstandige, en konden dus ook niet naar ‘school’.
Ik vind vooral leuk aan dit initiatief dat het niet de pretentie heeft van dé methode te zijn, maar zich inschrijft in de reeks mogelijkheden voor een kind (dat in het reguliere onderwijs zijn gading niet vindt). Ik hoop dat de jonge mensen die deelnemen aan dit initiatief er veel uithalen, en vooral dat ze sterk genoeg worden. Want als ze zich als volwassene in het arbeidscircuit zullen moeten inschakelen en zich toch onder een baas (die wel zijn gading vond in het reguliere onderwijs) bevinden, zal het niet voor allen even gemakkelijk zijn om daarmee om te gaan.