Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (11) Het belfort en de Mammelokker

donderdag 27 juni 2013 11u13 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 20 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Belfort, mammelokker.

Elke week overloopt Gentblogt Albert Sugg’s Série 1-postkaarten van Gent tijdens de Belle époque. U vindt deel 1 tot 10 in ons archief. In deel 11 van deze reeks wandelen Arthur De Decker (tekst) en Jos Tavernier (actuele foto’s) rond het Belfort in de kuip van Gent.

Bovenstaand kleine gebouw, gebouwd in 1741-1744, verbindt het Belfort met de Lakenhalle (halle die in een latere bijdrage meer in detail zal aan bod komen). Het was de toegang tot de stadsgevangenis en de cipierswoning. De eigenlijke cellen waren ingericht in de benedenzaal van de Lakenhalle nadat  in 1718 de stadsgevangenis op de Korenmarkt, bijgenaamd het “Chastelet”, was gesloopt om plaats te maken voor het Pakhuis (dat later het postgebouw werd).

Op het timpaan is een licht erotische afbeelding te bewonderen. De auteur van dit bas-reliëf is niet gekend. Je ziet een gehurkte man met een baard die vol overgave  de goedgevulde borst van een jonge deerne  zuigt. Dit reliëf vertelt  het Romeins Caritasverhaal van Cimon en Pero, een populaire sage die bij vele gevangenissen wordt afgebeeld en die in Gent de volkse benaming Mammelokker kreeg, Gents dialect voor borstzuiger.

Volgens dit verhaal, dat al uit de oudheid dateert, gaat een vrouw elke dag haar tot de hongerdood veroordeelde vader in de gevangenis bezoeken. Ze mag echter geen voedsel meebregen. Omdat de vader niet sterft, laat de rechter de vrouw bij haar bezoeken in het oog houden en zo ontdekt hij dat de dochter haar vader, die recent grootvader was geworden, door de tralies heen met borstvoeding in leven houdt. Ze verklaart aan de rechter dat ze dit doet in vertrouwen op God (pro Deo in lang vervlogen tijden). De rechter verleent na deze bekentenis gratie aan de vader.

Dit gebouw, in overgang Lodewijk XIV-Lodewijk XV-stijl  , werd ontworpen door architect David ’t Kindt (1699-1770) en bleef tot 1902 zijn functie van stadsgevangenis behouden. In de 18de eeuw werden er gevangenen opgesloten die veroordeeld waren wegens kleine vergrijpen. In de 19de eeuw was het eerder een asiel  voor bedelaars en landlopers die in de periode dat er nog geen GAS-boetes bestonden  op de openbare weg zogezegd de orde verstoorden. Het werd soms den Amigo genoemd.

De Gentenaars verlenen ironisch de titel van “Vrije Burger van Gent” aan iedere burger die een nacht doorgebracht heeft onder de beiaard van het Belfort, “onder de wekkering”.

De linkervleugel van de gevangenis werd afgebroken in 1898 bij de doorbraak van de nieuwe straat tussen de Botermarkt en het Sint-Baafsplein. Dit deel van de gevel werd heropgebouwd door de zorgen van stadsarchitect Charles Van Rysselberghe. Het is deze herbouwde toestand die we zien op de postkaart die werd verstuurd in 1905.

Sedert 5 mei 1997 is de stedelijke ombudsdienst gehuisvest in de Mammelokker, Botermarkt 17. Rita Passemier is  de eerste ombudsman, of liever ombudsvrouw, van Gent en is dat nog steeds. Zij is geboren in 1952 te Sint-Niklaas maar  afkomstig uit de grensgemeente de Klinge. Vader Passemiers was Nederlander en had een kledingzaak. Na haar middelbare studies in Sint-Niklaas trok Rita naar Gent en was zo het eerste meisje van haar dorp die naar de universiteit ging.

In 1974 behaalde ze het diploma van licentiate geschiedenis aan de RUG en in 1976 werd ze licentiate pers- en communicatie en geagregeerde hoger middelbaar onderwijs. Tijdens de laatste jaren aan de univ werkt ze als freelance journalist bij diverse kranten en tijdschriften. Ook bij de radio ging ze als losse medewerker aan de slag.

Na haar studies gaf ze tot 1992 part-time les over actuele problemen in de Bisschoppelijke Normaalschool van Sint-Niklaas en werd ze part-time journaliste bij de BRTN Radio 2 oost-Vlaanderen. Vanaf 1992 tot eind 1996 was ze full-time eindredacteur regionale nieuwsdienst van voornoermde radio. Na 21 jaar journalistiek werd ze de eerste “ombudsvrouw” en werd Gent de zesde stad van dit land die over een ombudsdienst beschikt.

De ombudsvrouw is een vertrouwenspersoon bij wie u terecht kunt met een klacht over de werking van de stadsdiensten, de diensten van het OCMW, het Stadsontwikkelingsbedrijf en Ivago. Ze is een beroepsinstantie waar u terecht kunt als u vindt dat de diensten zelf uw klacht niet of onvoldoende hebben behandeld. De ombudsvrouw zal dan samen met haar team uw zaak opnieuw bekijken, en dit in alle onafhankelijkheid. De behandeling gebeurt gratis en discreet en, indien u dat uitdrukkelijk wenst, zal uw naam niet aan de betrokken dienst worden meegedeeld.

In Gent kunt u  op die plek ook terecht indien u klachten hebt over uw pensioen of over een dienst van de federale of Vlaamse overheid. De betrokken ombudsdiensten houden er eenmaal per maand spreekuren. U moet wel altijd telefonisch een afspraak maken op het nummer 09 2665500.

Klachten kunnen naar de ombudsdienst, zowel schriftelijk als telefonisch of per e-mail (ombudsvrouw@gent.be) en, na afspraak, ook persoonlijk bij de ombudsvrouw geuit worden.

Ze stelde tot op heden jaarlijks uitgebreide rapporten op waaruit de stadsdiensten reeds heel wat hebben kunnen leren om hun werking te verbeteren. Deze kunt u raadplegen op www.gent.be/ombudsvrouw.

Op deze Suggkaart zien we het Belfort tijdens de grootscheepse restauratiecampagne waarbij rond 1900 o.a. het  onuitgevoerde gedeelte aan de oude lakenhalle van 1425-1445 links werd toegevoegd.

Het Belfort van Gent is een 95 meter hoge belforttoren. De toren is de middelste toren van de beroemde Gentse torenrij, samen met de Sint-Niklaaskerk en de Sint-Baafskathedraal.

Men begon waarschijnlijk te bouwen aan het belfort voor 1314, het jaar waaruit de eerste rekeningen dateren. Vandaar dat Albert Sugg 1300 vermeldt op zijn postkaart nr. 192, een ruwe schatting dus. Het originele plan van de hooggotische toren berust in het STAM en is van de hand van meester metselaar Jan Van Haelst.

In 1323 waren reeds vier bouwlagen (van de zes geplande) klaar. Tussen 1377 en 1380 werd een voorlopige houten torenbekroning opgetrokken. Daarop werd de legendarische ‘Draak van Gent’ gehesen. De volgende eeuwen werd de torenspits herhaaldelijk aangepast. Zo kreeg het Belfort in 1771 een peervormige spits naar een ontwerp van  architect Louis ‘t Kindt.

Na verschillende houten spitsen, kreeg het belfort in 1851 een neogotische gietijzeren spits ontworpen door stadsbouwmeester Louis Roelandt. Het is deze spits die deze Suggkaarten  tonen. Een halve eeuw later was de gietijzeren campanille van Roelandt echter in zeer slechte staat. Bij gebrek aan onderhoud ging de ijzeren “zotskap”, zoals die in de volksmond werd genoemd, aan het roesten, zodat zelfs werd overwogen  om het Belfort, dat toch maar in de weg stond, volledig te slopen.

Met de wereldtentoonstelling van 1913 in het vooruitzicht werd tenslotte toch een wedstrijd uitgeschreven voor een nieuwe spits. Een voorstel van Valentin Vaerwyck, gebaseerd op de middeleeuwse spits, werd goedgekeurd. Doordat de werken snel moesten gebeuren, bleken er achteraf vele gebreken te zijn, onder meer in de verbinding tussen de stenen romp en het nieuwe stenen klokkenhuis. De ingreep van de jaren 1911-1913 betrof de hele bovenste verdieping en de spits en leidde tot het huidig voorkomen. In 1967 en 1980 werden daarom restauratiewerken uitgevoerd.

Sinds 1936 is het beschermd als monument. Het belfort van Gent behoort samen met de Lakenhalle en de Mammelokker sinds 1999 ook tot het Werelderfgoed van de UNESCO, waarover straks meer.

Deze erkenning zou een extra stimulans moeten zijn geweest om dit erfgoed met zorg te behandelen. Maar dit weerhield het stadsbestuur er niet van om in 2012 ernaast een stadshal neer te poten (kostprijs 3,7 miljoen euro) zonder daarover het advies in te winnen van de Unesco. Het International Council of Monuments and Sites (Icomos), een organisatie met een adviserende rol bij de Unesco, betreurde dat de stadshal werd ontworpen om het stadsbeeld te overheersen i.p.v. het belfort tot zijn recht te laten komen. Zelfs schepen Christophe Peeters schreef  hierover op zijn website: “Die stadshal is als een tang op een varken. Ze belemmert het uitzicht op de torens van Gent en op de gevel van het stadhuis.”

Bijna 100.000 bezoekers klimmen jaarlijks in de belforttoren, maar veel Gentenaars weten niet wat er in de toren te zien is. Daarom deze informatie: een bezoek aan de toren begint in de kelder met bezoek aan het secreet (een goed afgeschermde archiefkamer waar de rechten en vrijheden van de stad werden bewaard) en eindigt op de galerij met panoramisch  uitzicht op de stad. Er is een lift aanwezig.

In de torenwachterskamers bevinden zich o.a. de oude draken en maquettes van de spits. Het belfort herbergt ook een klokkenmuseum en een beiaard. De historische 17de-eeuwse klokken , gegoten door de klokkengieter Pieter Hemony, werden er opgehangen. Een filmopname verduidelijkt het proces van het klokkengieten en de werking van de speeltrommel. Omdat de beiaardkamer niet toegankelijk is, worden ook opnames getoond van de beiaarddienst in actie. Op alle verdiepingen belichten panelen de rol en de betekenis van het belfort.

Het belfort is dagelijks te bezoeken van 10u tot 18u: basistarief 5 € .Reductietarief 3.75 € voor inwoners van Gent,groepen (vanaf 15 personen), senioren (55+)en jongeren (19-26). Gratis voor inwoners van Gent (zondag 10u-13u), begeleiders van gehandicapten,  CityCard Gent (ook te koop aan het onthaal Belfort) en jongeren t.e.m. 18 jaar.  Dagelijkse gegidste rondleidingen: 3 € bovenop toegangsprijs .

De klokken in de belforttoren waren zeer belangrijk. Zij regelden immers heel het openbaar leven. Zij werden zo belangrijk geacht dat, als een vorst een stad betrapte, niet zozeer het belfort geviseerd werd maar de klokken, die men liet wegnemen.

Mettertijd werd  de toren verrijkt met een uurwerk, een beiaard en een speeltrommel. Het huidige klokkenspel telt 52 klokken waarvan 25 nieuwe (1980); de overige werden in 1659-1660 gegoten. De beroemde “klokke Roeland”, ook “Grote Triomfante” genoemd,  werd in 1315 vervaardigd maar pas in 1324 in de toren opgehangen. Een nieuwe klok verving het eerste exemplaar in 1660 maar werd  beschadigd bij het inluiden van de Gentse Feesten in juni 1914.

Tot in 1948 bleef de Gentse triomfklok er werkloos bijhangen. In dat jaar deed het Koninklijk Verbond der Gebuurtedekenijen een oproep tot de Gentse bevolking om de Roelandklok te laten herleven. Het opteerde voor een nieuwe klok, zodat de oude in het museum bewaard kon worden. Dank zij de campagne door de Wettelijk Erkende Vereniging der Handelaars in Oudheden en Tweedehandsvoorwerpen gevoerd, kon metaal worden aangekocht voor een nieuwe Roeland. Deze nieuwe Roelandsklok  van 1948  weegt 6.200 kg. De gebarsten Roeland kreeg als afzonderlijk openluchtmonument een plaats bij de Sint-Niklaaskerk in 1950.

Sinds de restauratie van de beiaard in 1982 hangt de nieuwe Roeland opnieuw alleen in de zaal der luidklokken.

In 2002 kreeg de Nederlandse firma “De Koninklijke Eijsbouts” de opdracht om de oude gebarsten klok op het plein te herstellen. Dit kon worden verwezenlijkt door een gesofistikeerde technologische aanpak. De Rijksdienst Monumentenzorg droeg 60% van de kosten op voorwaarde dat de klok opnieuw in het Belfort zou terechtkomen. Op pasen 2003 werd de gerestaureerde klokke Roeland van Hemony feestelijk terug op zijn sokkel geplaatst op het Emile Braunplein in de hoop dat deze beschermde banklok in 2005 terug zou klinken in de beiaardstoel van het Gentse Belfort en dus herenigd met de twee andere 17de-eeuwse triomfanten van Pieter Hemony: de Filips en de Bertholf. t’ Kan verkeren…

In 2009 werd de perfect gerestaureerde Roeland weggehaald van het Emile Braunplein om plaats te maken voor de werken in het kader van project KoBra. Aan de pastorie van de Sint-Niklaaskerk werd een kleine  betonnen klokkentoren gebouwd (waar ook een lift in zit) om er de veel zwaardere “Mathildisklok” (10 ton) in op te hangen (niet te zien op de foto).

Maar de Beiaardkring, die de Mathildisklok in Nederland liet maken, weigerde die klok naar Gent te halen als die niet in het Belfort komt te hangen. Dus werd in juli 2012 de gerestaureerde  klokke Roelant (6 ton) in de nieuwe klokkentoren gehangen en werd in de klokkenstoel een mechanisme aangebracht om de klok te kunnen aanslaan.

Echt luiden zal de klok daar dus nooit doen. Naar verluidt zal de klok  zoals vroeger worden aangeslagen  bij bijzondere gelegenheden, bijvoorbeeld bij het begin van de Gentse Feesten of om solidariteit te betuigen. Ze zal deze dus de eerste jaren niet terug in het Belfort worden opgehangen tenzij die betonnen periscoop naast de stadshal alsnog wordt afgebroken zoals sommigen hopen. Dit klokkenverhaal krijgt dus zeker nog een vervolg.

Belforten in België en Frankrijk zijn een ongeëvenaard geheel van 56 torens, dat door de UNESCO is aangewezen als Werelderfgoed, in erkenning van een architectonische manifestatie van een opkomende burgerlijke onafhankelijkheid van feodale en religieuze invloeden in het historisch Vlaanderen en naburige gebieden, wat leidde tot een mate van lokale democratie die van groot belang is geweest in de geschiedenis van de mensheid.

Naast burgerlijke belforten bevat de lijst drie kerktorens die tevens dienden als uitkijktoren of alarmbeltoren: de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen, de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, en de Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw – alle drie in Vlaanderen.

In 1999 nam de UNESCO 26 Vlaamse en 6 Waalse torens op in de lijst Belforten in Vlaanderen en Wallonië. In 2005 werden het belfort van het Waalse Gembloers en 23 belforten in het noorden van Frankrijk toegevoegd aan de lijst. Deze werd dan hernoemd tot Belforten in België en Frankrijk. Een opmerkelijke afwezige op de lijst is het Belfort van het Stadhuis van Brussel, maar het maakte al deel uit van het werelderfgoed Grote Markt. In januari 2010 gingen er stemmen op om ook het enige belfort van Nederland, het Belfort van Sluis in Zeeuws-Vlaanderen toe te voegen.

Als uitsmijter. Nu nog zingen de Gentenaars bij grote gebeurtenissen de beroemde Klokke Roeland-ode van Albrecht Rodenbach:

(Voorzang)
“Boven Gent rijst
Eenzaam en grijsd
’t oud Belfort, zinbeeld van ’t verleden,
Somber en groots,
Steeds stom en doods,
Treurt de oude Reus op ’t Gent van heden.
Maar soms hij rilt
En eensklaps gilt
Zijn bronzen stemme door de stede.”

(toezang)
“Trilt in uw graf, trilt, gentse helden,
Gij, Jan Hyoens, gij , Artevelden:
“mij name is Roeland, ‘k kleppe brand
En luide storm in Vlaanderenland.”

De twee overige voorzangen en toezangen bespaar ik u hier. Tijdens de komende Gentse Feesten zal u ze zeker nog in de handen gestopt krijgen om mee te zingen. Doen.

© 2013 GENTBLOGT VZW