Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (41) Lindenlei

vrijdag 31 januari 2014 9u02 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 3 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, instituut van gent, lindenlei.

Dat Gent sedert de Belle Epoque heel wat veranderingen onderging wordt overvloedig geïllustreerd door de ansichtkaarten van uitgever Albert Sugg uit die periode te vergelijken met foto’s van nu zoals gezien door de lens van Jos Tavernier. Dit deel handelt over deze hoek van Gent waar de Coupure  (zie deel 36) en de Leie samenvloeien. Arthur De Decker voorziet de prentjes van de nodige achtergrondinformatie.

De Lindenlei  is de kaai in het verlengde van de Recolettenlei langs de linker oever van de Leie tussen de Coupure Rechts en de Pekelharing. Tot het begin van de 19de-eeuw werd dit “Drij Lindenlei” genoemd naar de 3 linden die  daar stonden.

Dit zicht op de Lindenlei werd genomen van op de Verlorenkostbrug, brug die in een volgend deel nog uitgebreid aan bod komt. Voor de geschiedenis van de omgeving ervan verwijs ik alvast naar  de onvolprezen website over het Sint-Pietersdorp.

Links tussen de bomen zien we de Nijverheidsschool. Deze school werd hier eerst ingericht in enkele overgebleven lokalen van het gewezen Sinte-Agneteklooster. Dit klooster werd daar gebouwd in 1462. In 1545 opende men er de kostschool voor meisjes van goeden huize. Zoals zo vele andere kleine ordes is ook het Sint- Agneteklooster in 1783 opgeheven door keizer Jozef II. Van toen af werd het klooster in zijn geheel of in delen verhuurd of verbouwd. Na het graven van de Coupure werd  eind 18de eeuw de scheepswerf De Coster in het klooster ondergebracht. In 1804 werden daar oorlogsboten gebouwd, bestemd voor de invasieplannen van Napoleon in Engeland. De nederlaag in Waterloo in 1815 betekende ook het einde van die werf. In de verlaten gebouwen vestigde zich eerst een douanekantoor, dan  het kantoor der Domeinen, in 1821 de militaire bakkerij en in 1826 de Nijverheidsschool, waarover straks meer.

Rechts zien we aan de Leieoever een fraai empirepakhuis met driehoekig fronton dat begin 1800 daar werd gebouwd in de tuin van de koopman Livinus Clemmen die in de Nederkouter woonde links van het Zoutstraatje. Op het moment van de Suggkaart herbergde dit de  werkhuizen van de pianofabrikant Van Hyfte. Daar achter zien we nog nipt de stompe toren van de Sint-Michielskerk (zie deel 6) .

Op deze recente foto van Jos Tavernier zien we dezelfde hoek waar de Coupure in de Leie stroomt. Helemaal achteraan zien we  de toren van de Sint-Michielskerk  en rechts daarvan een modern flatgebouw dat in de plaats is gekomen van de voornoemde pianofabriek Van Hyfte..

Daarnaast  staan er nog twee theehuisjes of tuinpaviljoenen. Het drinken van thee bij adel en burgerij geraakte vanaf de 16de eeuw ingeburgerd. Deze langs de Leie hier behoren bij het voormalige Hotel Legrand in de Nederkouter 28 (met 2 aanpalende huizen), op de hoek met de Tiebaertsteeg. Een daarvan is  een achthoekige  gloriette uit 1785 in Lodewijk XVI-stijl en werd in 1976 gerestaureerd.  Het andere is in Louis-Philippestijl met gietijzeren omlijsting en dateert uit 1860. Nadat de tuin in de jaren 1970 op een betreurenswaardige wijze werden ontsierd door een inspiratieloos kantoorgebouw  werden beiden in 1990  samen met de huizen  beschermd als monument en zijn heden ingenomen door de Vlaamse Gemeenschap.

In het schaduwrijk parkje links op de foto werd in 1998 het Michaël Lustig monument onthuld. Het is het eerste monument dat het honderdtal Gentse gedeporteerde joden herdenkt. Het is opgedragen aan rabbijn Lüstig die vlakbij aan de Coupure woonde.

Hij weigerde onder te duiken en zijn volk in de steek te laten. Uiteindelijk is hij met zijn vrouw en 2 kinderen omgebracht in Auschwitz. Het kunstwerk van Daniel Dutrieux bestaat uit een roodkoperen tol op zwart graniet die het voortbestaan van de joodse gemeenschap symboliseert. Op het monument zijn de namen van de 87 geïdentificeerde, gedeporteerde joodse Gentenaren aangebracht. Sinds 1999 wordt daar jaarlijks de Kristallnacht herdacht. Deze vond plaats in de nacht van 9 op 10 november 1938 en wordt zo genoemd daar toen talloze ruiten sneuvelden en er  dan een grootschalige pogrom aanving.

Op deze Suggkaart verstuurd in 1901 zien we links de achterkanten van de herenhuizen van de Nederkouter, met uiterst links het theehuisje en de pianofabriek die we ook reeds op de vorige postkaart zagen. Sugg geeft als opschrift “Quai des Tilleuls et Pont du Pain perdu” wat letterlijk vertaald dus “ Lindenlei en Verlorenbroodbrug” geeft. Officieel heet deze brug nu echter “Verlorenkostbrug”. Van waar die verwarring? In het tijdschrift “Gentsch Museum, bijvoegsel aan het Zondagsblad van het Vaderland” nr 24 van 17 juli 1898, vonden we er volgende verklaring door “eenen der voornaamste kenners onzer plaatselijke geschiedenis” die verder wel anoniem blijft:

In de Lei, voor de “Strekelsaerde”, lag een langwerpig eilandeken, dat men den “Verloren kost” noemde, omdat men er verscheidene malen zonder goeden uitslag gepoogd had waterwerken uit te voeren, welke veel geld gekost hadden. T’halven de laatste eeuw, bij het delven der Coupure, welke de wateren der Brugsche vaart met die der Lei vereenigd heeft, werd de ruimte tusschen den westelijken oever van de Lei en den “Verloren kost” opgevuld, en alzoo dit eilandeken aan den oever verbonden. Dan sloeg men over de Lei eene houten brug, langs waar men zich van de Coupure naar het Verkensstraetjen kon begeven. Die brug stelde Akkergem met Sint-Pieters in gemeenschap en men noemde haar de “Verlorenkost-brug”. De stadhuismannen van 1812, die onze Vlaamsche naamstraten aan ’t vertalen gingen, waren, naar het mij schijnt, met hunne moedertaal niet al te best bekend. Wetende dat het Vlaamsch woord “kost” in het Fransch ook “aliment of nourriture” kan beteekenen, doch niet wetende dat het nog eene andere beteekenis heeft, namelijk van “coût, frais of dépense” hebben alsdan dien “kost” (in de meening dat het “spijs” beteekende) eenvoudig in “brood” veranderd. En zij hebben in hunne “nomenclature” eene Verlorenbroodbrug en eene Verlorenbroodstraat (in het Fransch “pont du Pain –perdu en rue du Pain-perdu”) uitgevonden. Indien men naar eenen nieuwen naam voor de verbreede straat en voor de herbouwde brug zoekt, dan kan men maar dadelijk de aloude onvervalschte benamingen teruggeven van Verlorenkoststraat en –brug.

Deze uitleg stemt volkomen overeen met deze van J.J. Steyaert in zijn “Volledige beschrijving van Gent” van 1857, p. 188, in 1925 overgenomen door Victor fris in “De oude straatnamen van Gent”. Onze brug heeft dus niets te zien met wentelteefjes.

De Verlorenbroodbrug heet nu officieel de Verlorenkostbrug en dit is ook de naam die op een bronzen plaat staat die aan de brug hangt. Deze brug is hier op de recente foto van Jos Tavernier amper te zien. Vooraan zijn  de steigers van de Gentse jachtclub. Wie zijn boot daar wil aanleggen bezoekt best eerst de website.

Dit is één van de 5 dubbele kaarten uit de serie 1 van Albert Sugg. Complete kaarten zijn zeer zeldzaam want werden in veel gevallen midden door gescheurd om toch als gewone  postkaart zonder omslag te worden verstuurd. Voor een ongeschonden exemplaar betaal je in de handel gemakkelijk 100 euro. Deze kaart toont ons links de Sint-Agnetebrug over de Coupure aan de Sint-Agnetesluiskom. Deze sluis was oorspronkelijk bedoeld om het waterpeil tussen de Coupure en de Leie te regelen. Men hoopte het water van de Brugsevaart op zo’n peil te houden dat, ook bij lage waterstand van de Leie, schepen met een grotere tonnenmaat tot in Gent zouden geraken. Omdat dit niet het verhoopte resultaat had liet men de sluisdeuren gewoon open. In 1823 werden de deuren verwijderd en in 1826 openbaar verkocht.

De kom met de 2 oorspronkelijke sluishoofden zijn  echter tot op vandaag behouden gebleven. Soms werd de brug “Entrepotbrug” genoemd naar het nabije stapelhuis dat zich daar bevond van 1779 tot 1855. Door het ontstaan van een nieuw stapelhuis aan het Handelsdok in 1844 (zie deel 24) verloor het entrepot aan de Coupure zijn belang en werd tenslotte in 1855 afgebroken om vervangen te worden door het Blindenhuis (zie deel 17). De ijzeren draaibrug op bovenstaande Suggkaart dateert van 1880 en verving deze van het begin van de 18de eeuw. Ze onderging in 1940 hetzelfde lot als zoveel andere bruggen en werd door de Belgische genie vernietigd om de Duitse invasie te stuiten. Weldra plaatste men een hoge houten noodbrug voor voetgangers op de plaats van de huidige Hospitaalbrug. Deze  was in gebruik tot 1972. Dan werd ze vervangen door een nieuwe 7 meter brede platte stalen brug met houten dek over het  massieve sluishoofd.

Vandaag ligt er een brede betonnen brug die de taak van de oude Sint-Agnetebrug en de Hospitaalbrug overneemt. O.a. door deze vaste brug is doorvaart daar voor schepen definitief onmogelijk geworden. De Sint-Agnetebrug werd in 1950 vervangen door een voorlopige smalle klapbrug met de bedoeling deze later te vervangen door een bredere rechtover de Iepenstraat. Dit voornemen werd echter nooit uitgevoerd. Sedert 1969 bij het openstellen van de Ringvaart werd ze niet meer  open gedraaid. Vanaf 2006 werd deze brug  nog enkel voor voetgangers- en fietsverkeer  gebruikt.

We zien nu ook  het hoekhuis op de Coupure Links dat net niet te zien was op de  kaart nr. 50 hierboven.  Daar zat oorspronkelijk de suikerraffinaderij Feyerick die ca. 1860 werd afgebroken en in 1872 werden vervangen door de rij burgerhuizen die men er nu nog ziet.

Dankzij deze postkaart hebben we rechts nu ook een fraai zicht op  het zo genaamde  Chinees tempeltje . Dit pittoreske gebouwtje was opgericht in 1826 en had de vorm van een Japanse pagode.  Dit tuinpaviljoen hoorde bij het voormalige Hotel De Cock op de Nederkouter. Dit herenhuis was op het moment van de Suggkaart sedert 1899 ingenomen door de privéschool  “Institut Rachez” dat in 1909 zijn naam zal veranderen in “Institut de Gand”. Wist je dat deze tamelijk elitaire school bij toeval in 1942 de eerste gemengde school werd in Gent ? Het instituut was lange tijd francofiel en vervlaamste pas in 1963 onder druk van de taalwet zijn naam in “ Instituut Van Gent”. Het Chinese paviljoen met typische dak werd spijtig genoeg rond 1975 afgebroken wegens bouwvallig en om de speeltuin voor de kleuterklassen te kunnen verruimen,

Op deze recente panorama-foto van Jos Tavernier zien we rechts de  nieuwbouw van het Instituut van Gent dat sedert 2011  werd herdoopt in IVG-school, wat staat voor “Inspirerend, Vrijdenkend en Geëngageerd”.

Links zien we de reeds hoger besproken “voorlopige” Sint-Agnetewipbrug.

Een KB van 1825 bepaalde dat iedere universiteit moest uitgebreid worden met een onderwijs in scheikunde en toegepaste mechanica. Als aanhangsel van de Gentse universiteit had koning Willem I in 1826, onder burgemeester Van Crombrugghe, daarom een “School voor Kunsten en Ambachten” opgericht, gevestigd in het hoger reeds genoemde gewezen Sint-Agneteklooster op de Lindenlei. De “Nijverheidsschool” werd in 1833 nieuw leven in geblazen. Ze bleef jarenlang de enige technische school in Oost-Vlaanderen.

De dagschool gaf les in het Frans aan zonen van industriëlen en fabrieksdirecteurs, de Nederlandstalige avondschool richtte zich meer tot de meestergasten en werklieden. De technische opleiding wilde de arbeiders vertrouwd maken met de nieuwe technieken en handvaardigheden (weefkunde, machinestoken, stoomtuigen geleiden, machineleer, voertuig- en bouwtekenkunde), de sociale training moest ze werklust en -ethiek bijbrengen. De arbeiders leerden er hoe ze moesten sparen en een pensioen vormen. Er werd gesproken over hygiëne, gezonde huisvesting en de gevaren van alcoholmisbruik.

De huidige nog intacte gebouwen werden opgericht in 1859 naar plannen van stadsarchitect Adolphe Pauli. Het bevatte machine- en motorenzaal waarvan hetzeldzame stoommachinemodel op neo-gotische stoel dat zich ooit in het Museum voor Techniek van de Universiteit Gent bevond (Korte Meer 6). In 1864 bouwde dezelfde architect haaks op dit gebouw een meisjesschool. Pauli hield zich daarbij strikt aan de ministeriële voorschriften, waarbij de vormgeving moest aanleunen bij de Engelse scholen.

Gelijklopend met de gestadige aangroei van nieuwe leergangen werd de school uitgebreid, eerst in 1876 door stadsarchitect Joseph Hofman en later in 1890, 1900 en 1908 door stadsarchitect Charles van Rysselberghe.De betalende jongensschool werd in 1911 overgebracht naar de Desire Van Monckhovenstraat. In 1912 werd uiteindelijk ook de meisjesschool ingenomen en kon alles worden samengevoegd tot de Nijverheidsschool.

Voor de verdere geschiedenis van deze technische school verwijs ik naar Tienstiens.

De 379 leerlingen van het Koninklijk Technisch Atheneum (KTA) Lindenlei verhuisden in 2008  officieel naar de oude veeartsenijschool aan Coupure Rechts .

Een verhuisfirma was overbodig, de leerlingen namen elk hun eigen stoel mee. Omdat Lindenlei de lading niet meer dekt, kreeg de campus meteen een nieuwe naam: De school voor mobiliteit en beweging. Deze naam kwam er ‘Omdat begrippen als informatiesnelweg, transport en elektronische snelweg ruimschoots aan bod zullen komen in onze programma’s', verklaarde directeur Mania Van der Cam.

In april 2010 sloot NUCLEO met het Gemeenschapsonderwijs een contract af en heeft ze de linkervleugel van de voormalige Nijverheidsschool in beheer. NUCLEO vzw ontwikkelt naar verluidt kwaliteitsvolle en betaalbare ateliers in Gent en omgeving voor kunstenaars uit verschillende kunstdisciplines.

© 2014 GENTBLOGT VZW