Gentblogt

Wetenschapstentoonstelling “Kristallen verhelderd”

donderdag 9 oktober 2014 9u00 | Gudrun | 2 reacties
Trefwoorden: kristallen, UGent, wetenschapstentoonstelling.

Tussen 10 oktober 2014 en 30 april 2015 loopt in het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen (Universiteit Gent) de tijdelijke tentoonstelling ‘Kristallen Verhelderd’, een tentoonstelling in het kader van het Internationaal Jaar van de Kristallografie. 2014 is door de UNESCO en de International Union of Crystallography (IUCr) uitgeroepen tot het internationaal jaar van de kristallografie. De aanleiding hiervoor is de 100ste verjaardag van de Nobelprijs Fysica, uitgereikt aan Max von Laue voor de ontdekking van de diffractie van x-stralen door kristallen. Een jaar later, in 1915, kregen vader en zoon Bragg de Nobelprijs voor hun bijdrage tot de analyse van kristalstructuren door middel van x-stralen. Deze tentoonstelling wordt georganiseerd onder de koepel van het Belgisch Nationaal Comité voor Kristallografie door de vakgroep Vastestofwetenschappen in samenwerking met de vakgroep Geologie en Bodemkunde en de Gentse Universitaire Musea.

In een eerste luik van de tentoonstelling staan we stil bij de vroege geschiedenis van de kristallografie, de oorsprong van en het verschil tussen de woorden mineraal en kristal. Zo staat historisch het begrip mineraal in verband met de nuttige delfstoffen die we aan de aarde kunnen onttrekken en gaat het begrip kristal terug tot de homogene samenstelling van regelmatige vorm van de kwartsvariëteit bergkristal. In wat volgt wordt de ontstaansgeschiedenis van de wetenschappelijke discipline ‘kristallografie’ geïllustreerd aan de hand van talrijke historische wetenschappelijke en didactische instrumenten. De grote doorbraak kwam er begin 20ste eeuw. Op basis van een voorstel van Max von Laue, observeerden op 21 april 1912 Walter Friedrich en Paul Knipping in het Arnold Sommerfeld Instituut aan de universiteit van München voor het eerst diffractie van x-stralen door een kristal. Deze ontdekking, en voornamelijk de interpretatie door vader William Henry Bragg en zoon William Lawrence Bragg, is het startpunt van het fascinerende vakgebied van x-straalanalyse van kristallijne materialen, een vakgebied grenzend aan en gedeeld door de fysica, chemie, kristallografie, geologie en biologie.

Langzaam maar zeker treedt ook de Universiteit Gent binnen dit verhaal op de voorgrond. Daar waar tijdens de beginjaren van de Gentse Universiteit kristallografie slechts werd beschouwd als een tak van de mineralogie en geologie, zal de UGent midden 20ste op internationaal niveau faam verwerven in deze discipline, dit dankzij professor Willy Dekeyser. In 1950 richtte hij het Laboratorium voor Kristalkunde op, later omgedoopt tot het Laboratorium voor Kristallografie en Studie van de Vaste Stof. In de daaropvolgende jaren bouwde hij het uit tot een laboratorium met een internationale reputatie en specialiseerde zich hierbij in x-stralendiffractietechnieken voor de identificatie van vaste stoffen. Dekeyser was ook nauw betrokken bij de organisatie van de tentoonstelling ‘het kristal’ in het Internationaal Paleis van de Wetenschappen op Expo 58 in Brussel. Dit alles komt aan bod in het tweede luik van de tentoonstelling.

Het derde en laatste luik van de tentoonstelling staat volledig in het teken van hedendaagse kristallografisch onderzoek en haar toepassingen. Kunstmatig gefabriceerde kristallen vormden immers de basis voor de technologische ontwikkelingen van de laatste 60 jaar. De hedendaagse elektronica en optica en de hiervan afgeleide technologieën zoals de informatie-communicatietechnologie (ICT), zouden niet bestaan als men niet beschikte over synthetische kristallen. De fabricatie van kristallen noemt men kristalgroei omdat een kristal ontstaat uit een kiem van een klein aantal atomen in de juiste schikking, die aangroeit door de afzetting van bijkomend materiaal aan de buitenkant. Jaarlijks worden enkele tienduizenden ton kristallen industrieel gegroeid. Daarvan bestaat ruwweg 60% uit halfgeleiderkristallen voor elektronische en opto-elektronische toepassingen. Een paar procent dient voor juwelen en horloges, het overige deel voor optische en lasertoepassingen, scintilatoren voor detectie van ioniserende straling, akoestische en piëzo-elektrische componenten.
Voor meer informatie over de tentoonstelling kan u terecht op https://www.sciencemuseum.ugent.be/kristal.

Studiedag voor leerkrachten

In het kader van deze tentoonstelling organiseren de Gentse Universitaire Musea op 23 oktober 2014 een studiedag voor leerkrachten. Tijdens deze studiedag kunnen leerkrachten meer te weten komen over het belang van kristallografie in verschillende onderzoeksgebieden en in onze hightech maatschappij. Voor meer informatie over deze studiedag, het volledige programma en hoe je kan inschrijven, kan je terecht op https://www.sciencemuseum.ugent.be/kristal/studiedag.html.

Randactiviteiten

Traditiegetrouw worden in de rand van deze tentoonstelling een aantal activiteiten georganiseerd. Zo ontvangen we op vrijdag 7 november 2014 om 19 uur Dhr. Eddy Van Der Meersche. Hij zal ons tijdens de avondlezing ‘Kristalvormen van fluoriet’ inwijden in de kunst van de microfotografie van kristallen en mineralen. De heer Van Der Meersche kan hieromtrent buigen op een jarenlange ervaring en staat, zowel in België als in het buitenland, bekend als topfotograaf van mineralen en mocht reeds meermaals prijzen in ontvangst nemen voor zijn fantastische opnames. Deelname is gratis, maar inschrijven (via de website, zie verder) is noodzakelijk aangezien het aantal plaatsen beperkt is.

Op zondag 23 november 2014 neemt het museum met de tentoonstelling ‘Kristallen Verhelderd’ deel aan de jaarlijkse editie van de Dag van de Wetenschap. Het museum en de tentoonstelling zijn die dag gratis te bezichtigen en staan open van 10u tot 17u.

Vrijdag 6 februari 2015 (19 uur) staat in het teken van enkele industriële toepassingen van de kristallografie. We ontvangen die avond twee sprekers. Om 19 uur geven we het woord aan Dhr. Yves Kerremans, afgevaardigde van het Wetenschappelijk en Technisch Onderzoekscentrum voor Diamant (WTOCD), die ons laat kennismaken met de industriële vervaardiging van synthetische diamant. Deze voordracht wordt om 20:15 uur gevolgd door een lezing door Dhr. Denis Vande Putte, afgevaardigde van de Tiense Suikerraffinaderij N.V., die het zal hebben over de praktische toepassingen van kristallisatie in de suikerindustrie. Deelname is gratis, maar inschrijven (via de website, zie verder) is noodzakelijk aangezien het aantal plaatsen beperkt is.

Naar goede gewoonte organiseren we tijdens de maand maart een aantal lezingen waarbij we UGent professoren en onderzoekers aan het woord laten. Ditmaal staat uiteraard het kristallografisch onderzoek centraal. De lezingen gaan door in het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen, telkens om 12 uur. Iedereen is welkom, maar de plaatsen zijn beperkt. Het is dus de boodschap tijdig gratis in te schrijven via de website (zie verder). Het programma omvat:
- Donderdag 12 maart 2015 – ‘Geschiedenis van de kristallografie in Gent’, door prof. dr. Dirk Poelman (Vakgroep Vastestofwetenschappen, UGent)
- Donderdag 26 maart 2015 – ‘Modern kristallografisch onderzoek’, door prof. dr. Christophe Detavernier (Vakgroep Vastestofwetenschappen, UGent)

Voor meer informatie over deze randactiviteiten en hoe je kan deelnemen, kan je terecht op https://www.sciencemuseum.ugent.be/kristal/randactiviteiten.html.

Het boek

Naar goede gewoonte geven de Gentse Universitaire Musea in het kader van deze tentoonstelling een publicatie uit. In dit werk worden de thema’s van de tentoonstelling in detail behandeld. Startend bij de oorsprong van de kristallografie, over de ontdekking van de x-stralendiffractie tot het hedendaags onderzoek, wordt er een mooi overzicht geschetst van de ontwikkelingen in het kristallografisch onderzoek van de laatste 100 jaar. Natuurlijk wordt er ook uitgebreid aandacht besteed aan het ontstaan en de evolutie van het Laboratorium Kristallografie aan de Universiteit Gent.

De ‘Gentse Universitaire Musea’ en het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen in een notendop

De organisatie van de tentoonstelling ‘Kristallen Verhelderd’ kadert binnen de recente oprichting van het samenwerkingsverband ‘Gentse Universitaire Musea’. De verschillende partners van dit samenwerkingsverband streven naar het onderling afstemmen van hun werking, het ontwikkelen van een eengemaakt beleid en de uitwerking van gezamenlijke activiteiten. Na de eerdere successen met de tentoonstellingen ‘Wetenschap zet de Toon’ en ‘Het Wonderkabinet’ is deze tentoonstelling een nieuw wapenfeit van dit samenwerkingsverband. Tot het samenwerkingsverband ‘Gentse Universitaire Musea’ behoren de volgende partners: Archeologisch Museum, Etnografische Verzamelingen, Museum Morfologie, Museum voor de Geschiedenis van de Geneeskunde, Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen, Museum voor Dierkunde, Plantentuin en Universiteitsarchief. Meer informatie over de ‘Gentse Universitaire Musea’ kan u vinden via https://www.ugent.be/nl/univgent/bronnen/collecties/gum.

Het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen behoort tot de Universiteit Gent en maakt deel uit van de Faculteit Wetenschappen. Het museum stelt zich tot doel de collectie historische wetenschappelijke instrumenten van de Universiteit Gent te bewaren en open te stellen voor het grote publiek. Deze collectie omvat in hoofdzaak instrumenten die aan de universiteit werden gebruikt bij het onderwijs en het onderzoek en bestrijkt de periode sinds de stichting van de universiteit in 1817 tot het einde van de 20ste eeuw. Aan de hand van deze collectie poogt het museum inzicht te verschaffen in de geschiedenis van de verschillende wetenschappelijke disciplines (fysica, chemie, wiskunde, biologie, geografie, …), gebaseerd op de technologische vooruitgang van het wetenschappelijk instrumentarium.

Praktische informatie
Het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen is gesitueerd op de Campus Sterre, Krijgslaan 281 (gebouw S30), 9000 Gent. De tentoonstelling ‘Kristallen Verhelderd’ vindt plaats in de lokalen van het museum. Het museum en de tentoonstelling zijn toegankelijk op weekdagen van 10u tot 12u en van 14u tot 17u. In het kader van ‘Kristallen Verhelderd’ is het museum eveneens geopend op de zondagen 30 november 2014, 25 januari 2015, 22 februari 2015, 29 maart 2015, en 26 april 2015, telkens van 14u tot 16u. Het museum is gesloten op universitaire verlofdagen.

© 2014 GENTBLOGT VZW