RSSAlbert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (76) De Haven II, Voorhaven en Houtdok
Deze week vormen de Albert Sugg-postkaarten uit serie 1 een aanleiding voor een tweede bezoek aan de Gentse haven tijdens la Belle Epoque. Het vorige bezoek werd behandeld in deel 24. Arthur De Decker vertelt de achtergrond bij deze kaarten en Jos Tavernier bezocht de huidige locaties en fotografeerde ze nu.
In het laatste kwart van de 19de eeuw brak opnieuw een periode van voorspoed voor de Gentse haven aan. Het aantal binnenlopende schepen en hun tonnenmaat nam jaarlijks toe. In 1874 verdrong de stoomvaart definitief de zeilschepen. Vanaf 1879 bleek de toekomst van de Gentse haven verzekerd enerzijds door de internationale overeenkomst tussen Nederland en België over de uitbouw van het kanaal naar Terneuzen en anderzijds door de overeenkomst tussen de Belgische Staat en de stad Gent, voor de uitbreiding van de haven met een nieuw dok, de Voorhaven. De overslag- en opslagcapaciteit zou er bijna door verdubbeld worden. De plechtige eerste steenlegging van de kaaimuur in 1882 vormde de aanzet tot de uitbouw van de Voorhaven naar een ontwerp van stadsingenieur Braun, dat beëindigd werd in 1886. Het nieuwe dok met kaaimuur voor schepen met een diepgang van 7,5 meter, vertoonde een breedte variërend van 80 tot 100 meter en een lengte van méér dan een kilometer. Aan de westoever kwam er een zwaaikom met twee droogdokken waarover we het reeds hadden in deel 24. Langs de nieuwe kaai aan de oostzijde werden op kosten van het stadsbestuur omvangrijke loodsen gebouwd voor de opslag van hoofdzakelijk balen ruwe katoen voor de textielfabrieken, even later gevolgd door de bouw van een brandweerkazerne De aanwezigheid van een permanent bemande brandweerpost bij de katoenstapelhuizen was van primordiaal belang. Albert Sugg bracht kaarten uit over deze loodsen en brandweerkazerne.
Serie 1 nr. 171 De Voorhaven
Deze Suggkaart werd verstuurd in 1909 en toont ons de drukke Voorhaven waar het stoomschip “Kamma†gelost wordt door dokwerkers, met op de achtergrond een havenkraan en rechts de katoenloodsen.
Nijvelenaar Emile Braun studeerde in Gent in 1873 af als ingenieur. Hij werkte eerst enkele jaren voor de spoorwegen in Luik maar keerde terug naar Gent als stadsingenieur in 1879. De bouw van de Voorhaven was een van zijn eerste projecten dat enkel kon worden gerealiseerd dank zij een gebiedsuitbreiding van 7 ha ten koste van Wondelgem. Braun realiseerde tussen 1882 en 1890 met de bouw van een toen hypermoderne en erg compacte Voorhaven een verdubbeling van de capaciteit van de Gentse zeehaven. Braun zou later een van de meest notoire burgemeesters van Gent worden.
De Voorhaven werd bijna gelijktijdig gebouwd met de Brooklyn Bridge in New York. Op beide werven metste men in caissons onder water de funderingen en werkte men met geklinknageld staal. Volgens een overeenkomst uit 1884 met de stad Gent werd de ijzeren bovenbouw van de katoenloodsen geleverd en gemonteerd door de Société J. Cockerill van Seraing. Om de prijs te drukken gebruikte de firma Cockeril voor vijf van de loodsen aan de Voorhaven gerecupereerd constructiemateriaal afkomstig van gebouwen die door dezelfde firma geleverd waren voor de Wereldtentoonstelling te Antwerpen in 1885. In 1886 werd het havenloodsterrein aan de straatkant over de hele lengte afgesloten door een ijzeren hek met gietijzeren hekpijlers op een gemetst bakstenen muurtje met dekplaat.
Deze foto is gemaakt op de Voorhavenkaai in noordelijke richting, bij de spoorwegbrug van lijn 58. We zien duidelijk loods 20. Tussen loods 20 en de spoorweg was er blijkbaar een open zone om hout te stapelen in open lucht. Er zijn ook duidelijk twee sporen te zien op de voorgrond. Een ervan loopt parallel met spoorlijn 58, naar het schip toe. Aan de rechterkant komt dit spoor op een structuur: een ronde draaischijf waarop treinwagons gedraaid konden worden. Het vrachtschip Kamma links lost een voorraad hout, wat niet met een kraan gebeurt maar met de hand, door – naar hedendaagse normen – heel veel werklui. De stammen worden blijkbaar gewoon van het schip naar beneden gerold, waarna de stammen door een 4 tot 5 tal werklui worden weggedragen. Enkele van de werklieden aan de linkerkant zijn bezig om de dikte van een stam te meten. Twee van de werklieden op de voorgrond in het midden dragen klompen. De man uiterst links voert in grote manden op een houten stootkar groenten aan. Misschien bevoorraadde hij de Kamma.
In de verte zien we nog de eerste stoomkranen in werking en de loodsen zijn nog niet met mekaar verbonden door de betonnen tussenloodsen die in het begin van de 20ste eeuw, vermoedelijk tijdens de eerste wereldoorlog, werden gebouwd tussen de oorspronkelijke loodsen. We kunnen 4 loodsen tellen op de foto. We weten dat de loodsen gebouwd zijn in de volgorde 22, 21, 20, 23, 24. Loods 24 is niet goed zichtbaar op deze foto maar mogelijk is ze er wel.
Actuele foto van Jos Tavernier met rechts loods 20 en de havenkranen, en daarachter de in 2012 gebouwde 9 meter hoge Piramuide, een tijdelijk (maximaal 5 jaar) buurtcafé ontworpen door de Franse kunstenaar Nicolas Milhé in opdracht van vzw Rosca. Rechts daarvan een glimp van de raket, bedoelt als “hangplek†in afwachting van het beloofde evenementenplein. Er is daar ook een volkstuintje.
Walter Ertvelt Blomme, concessionaris van de toenmalige Waterfront Gallery in loods 26 aan de Voorhaven, neemt in 1993 het voortouw om de Voorhaven te laten beschermen. Op 20 november 1996 is het zover: verantwoordelijk minister Luc Martens tekent het beschermingsbesluit Voorhaven en Tolhuis. De overblijvende havenloodsen, de havenkranen, de kaaimuren, de gietijzeren omheining, de wachthuisjes en het droogdok aan de Wiedauwkaai werden als monument beschermd. De hele site werd bovendien beschermd als stadsgezicht. Zie: https://www.voorhaven.be/nl/blog/category/monumenten
De Voorhaven is vandaag het grootste beschermde stadsgezicht van Gent buiten de Kuip met meer dan 15 geklasseerde monumenten. In de wijk Muide, langs het kanaal Gent-Terneuzen, ligt nu een verlaten havengebied, dat wordt omgezet in een onderdeel van de stedelijke woonwijk. Een terrein tussen de Londenstraat en de Voorhavenlaan werd ingericht als speelpark, en 2 van de 3 overblijvende katoenloodsen op de Voorhavenkaai ernaast werden al opgeknapt. Loods 20 werd door architect Ro Berteloot in opdracht van de stad gerestaureerd, maar is voorlopig nog een naakt staalskelet met een dak erboven. Een voorstel om er een outletcentrum in onder te brengen werd afgekeurd omwille van de effecten op het verkeer. Loods 21 bestaat al een tijd niet meer en de lege ruimte zou ooit omgezet worden in een ruim opgezet wijkplein. Loods 22 werd door een private ontwikkelaar omgebouwd tot een gemengd kantoor- en loftgebouw. Zie: https://www.locus.be/nl/projects/detail/loods22
De naburige Loods 23 zou hetzelfde lot beschoren zijn.
Op de plek waar ooit loods 24 stond (zie omcirkeld perceel op bovenstaande luchtfoto), wil SOGent een nieuw woongebouw realiseren met 72 flats, waarbij 20 sociale woningen. Zie: https://www.sogent.be/projecten/bouwprojecten/kaai-24. Dit werd in juni 2013 aangevochten door een deel van de buurt omdat het zou voorbijgaan aan de hoge erfgoedwaarde van zijn omgeving. Op de (spijtige) afbraak van de loodsen 21 (1985) en 24 (1990) na is de Voorhaven vandaag immers nog vrijwel intact. De vzw De Voorhaven tracht om deze parel van industriële archeologie toekomstgericht verder te helpen ontwikkelen, met veel respect voor het erfgoed. Zie: https://www.voorhaven.be/nl. De Raad voor Vergunningsbetwistingen oordeelde recent echter dat de bewoners onvoldoende aantonen dat hun belangen worden geschaad door dit project en verwierp de klachten. Misschien volgt er nog een uitspraak in cassatie hierover. De stad is immers zijn afspraak van 2002 om op deze plaats gemeenschapsvoorzieningen te realiseren niet nagekomen.
Voor nadere informatie over dit project zie: https://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=637066
Serie 1 nr. 323 Brandweerpost aan de Voorhaven (K. Van Rysselberghe, 1902)
Deze Suggkaart toont de Brandweerkazerne achter de loodsen in de Londenstraat. Deze brandweerpost met 16 bijhorende woningen voor het brandweerpersoneel werd gebouwd in 1901-1902 naar ontwerp van architect Ch. Van Rysselberghe. De realisatie van dit project paste in een politiek van decentralisatie van de brandbestrijding. Aan de straat staan telkens vier huizen aan weerszijden van de centrale doorrit met burelen en garage voor de brandweerwagens, en acht in binnenblok opgetrokken huizen, vijf rechts en drie links van het binnenplein. Het is een bak- en natuurstenen gebouw in neotraditionele stijl met het uitzicht van een fort. met ruime rondboogpoort onder booglijst waarop een paneel staat met opschrift “Brandweer”, geflankeerd door twee achthoekige uitkragende torens met spits. De hoekhuizen nummer 96 en nummer 126 zijn licht uitspringend met een trapgeveltop geflankeerd door een uitkragend octogonaal hoektorentje met spits. De twee deuren onder de torens van de middenpartij verlenen via een gang toegang tot de huizen van het binnenplein.
Deze voormalige brandweerkazerne werd bij besluit van 20/11/1996 als monument beschermd wegens zijn industrieel-archeologische waarde.
Zoals te zien op de voorgrond van deze recente foto van Jos Tavernier werd het gebied voor de brandweerkazerne heringericht als buurtpark. Zie: https://www.frisinhetlandschap.be/sites/default/files/144-147%20VOORHAVEN%20GENT.PDF
In de aanpalende Liverpoolstraat rechts staat een rij arbeiderswoningen uit 1912 in typische “traditionele†stijl. Een dergelijk geheel van identieke woningen is ook aan te treffen in de Prosper Claeysstraat nabij het Sint-Pietersstation. Claeys was voorzitter van het toenmalige Bureau van Weldadigheid, die als bouwheer deze sociale woningen liet ontwerpen door architect De Heem.
De Stad heeft heel wat plannen voor de omgeving van de loodsen. Zie: https://www.gent.be/gent.htm?id=4216&rec=131846&ch=THE en https://www.gent.be/docs/20140704_PU_Voorhaven_presentatieinfomoment_web.pdf
Serie 1 nr. 172 Het Houtdok
Tegelijkertijd met het graven van de Voorhaven door de staat liet de stad op de rechter oever aan het noordelijk deel van het Handelsdok het Houtdok graven. Het was 230m lang, 125 m breed, 6 m diep en was voorzien van 55 meter kaaien en 3 loodsen. Op 5 september 1881 kwam koning Leopold II het Houtdok inhuldigen. Dit ging gepaard met regattenwedstrijden en de bouw van een decoratieve zuil ontworpen door A. Heins naar het fronton van de ingangspoort van de Vismarkt op het Veerleplein.
Deze Suggkaart werd verstuurd in 1908. Het toont ons enkele zeilschepen in het Houtdok dat vooral diende voor het lossen van gezaagd hout uit de Baltische landen. Let eens op de krakkemikkige stelling waarlangs toen de schepen gelost moesten worden: een schraag met enkele planken op. Er gebeurden dan ook veel arbeidsongevallen in de haven.
Zoals te zien op deze recente foto van Jos Tavernier werden in april 2014 de historische kaaimuren blootgelegd. Het lijkt wel of er een Romeins aquaduct ligt, maar het gaat om oude opslagplaatsen voor hout. Rond dat dok komen een promenade en een recreatieve zone met strand, groen, moeras en later een jachthaven. Langs drie kanten rond dat oude Houtdok worden de oude kaden weer zichtbaar. Dit maakt deel uit van het project Oude Dokken. De komende jaren verandert de volledige omgeving van de Oude Dokken, tussen de Dampoort en de Muide, in een nieuwe woonwijk aan het water met ongeveer 1.500 woningen. Stadsontwikkelingsbedrijf Sogent, Waterwegen en Zeekanaal en de Lijn werken hiervoor samen, met forse steun van Europa. De meest spectaculaire werken gebeuren in het voormalige Houtdok. Rond dat Houtdok komt een park, waarin de bestaande groenzone tussen de Roerstraat en de Spadestraat wordt geïntegreerd. Het stuk van de Houtdoklaan dat aan de groenzone grenst, verdwijnt. De Spadestraat wordt de nieuwe verbindingsweg. Aan de oostelijke zijde ligt het park tussen het water en de Koopvaardijlaan, tot net voor de firma Triferto. Aan de noordelijke kant wordt eerst een stuk water gedempt. De aannemer bouwt er een hellend vlak om bootjes in het water te laten. Later komt hier nog een jachthaven. Ten noorden van het Houtdok, tussen de Chinastraat , de Aziëstraat en de Kajuitstraat, komen ongeveer 350 woningen, vooral appartementen en vijftig eengezinswoningen. Daarnaast is er plaats voor kantoren, gemeenschapsvoorzieningen, diensten, recreatie, horeca en kleinhandel. De gebouwen zullen er maximaal vijf verdiepingen hoog zijn. Op de zuidoostelijke hoek is een gebouw met een hoogte tussen 60 en 80 meter hoogte toegelaten. Het zal nog enige jaren duren voor dat allemaal zal gerealiseerd zijn.
Zie:Â https://www.gentcement.be/2014/04/werf-update-bakstenen-kaaimuren-van-houtdok-komen-bloot-te-liggen, https://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20140413_01065787&pid=3218415,.https://www.ghelamco.be/site/be/nl/project-view/86/8/gent-project-houtdokken.html en https://www.complexestadsprojecten.be/Documents/2.4_Gent_Oude_Dokken/2.4_Oude_Dokken_Houtdok_studie.pdf
Serie 1 nr. 330 Haven: volle driemaster aan de ingang van het Houtdok
Deze Suggkaart toont ons niet enkel een groot zeilschip met 3 masten doch ook een aantal kleinere sloepen en schepen, waar onder een stoomschip met een hoge schouw. Op de achtergrond links zien we het houtdok met de loodsen.
Als je nog meer oude foto’s wil zien over de Gentse haven in het interbellum kijk dan eens op: https://www.facebook.com/pages/Nicola%C3%AF-Kossikoff/52141102620
Zoals te zien op deze recente foto van Jos Tavernier is het nu aan de Voorhaven en het Houtdok rustiger dan in la Belle Epoque. De buurt trekt nieuwe bewoners aan die de trend volgen om in pakhuizen en fabrieken lofts in te richten.
Op zoek naar een loft? Zie: https://www.loods22.be/nl/lofts/detail/Loft_3_zonnige_waterfront_loft_met_terras of https://www.loods22.be/nl/lofts/detail/loft_6_exclusieve_hoekloft_met_ruim_terras
© 2014 GENTBLOGT VZW