Gentblogt

We zijn goed aangekomen!

vrijdag 16 juli 2010 14u35 | Veerle (tekst), Michel Vuijlsteke, Amsab-Isg (beeld) | 3 reacties
Trefwoorden: AMSAB-ISG, Caermersklooster, erfgoed, tentoonstelling, vakantiekolonies.

Toen ik onlangs een uitnodiging voor een nieuwe tentoonstelling in de bus kreeg, moest ik onvermijdelijk terugdenken aan mijn eigen jeugdjaren, en dan vooral aan de vakanties. Aan de tijd van de vakantiekampen met de mutualiteit. Aan Heer-sur-Meuse, aan Middelkerke, aan Leysin in Zwitserland, aan de driehoekige sjaaltjes in de kleur van je eigen vendel die je verplicht moest dragen, aan stapels vierkante witte of lichtbruine boterhammen, aan grote refters, aan koffie en melk in metalen kannen, aan de verplichte platte middagrust, aan koebellen die je meekreeg als souvenir, aan de kartonnen dozen die je als valies moest gebruiken (en vooral aan de eeuwige worsteling met de riemen voor er rond, die bij mij altijd weer loskwamen). En om ons in te schrijven moesten we aanschuiven aan het loket “Preventieve luchtkuren”. Ik vond dat als kind een rare term, maar kon er mij voor de rest niet echt iets bij voorstellen.

Inmiddels wel natuurlijk, en zeker sinds een bezoek aan de nieuwe tentoonstelling van Amsab-ISG, Wij zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887-1980]. Dit is zo een van die onderwerpen waarover ongeveer iedereen kan meepraten – wie is als kind niet meegegaan op een of ander vakantiekamp en ook op de opening van de tentoonstelling hoorde ik menigeen herinneringen ophalen – maar waarover we voor de rest eigenlijk heel weinig weten: in welke context zijn die ontstaan, wie waren de diverse organisatoren, welke geschiedenis hebben zij achter de rug.

(Foto van een SVV-kindervakantie in Heist in 1934 – Amsab-ISG, Gent)

Voor de oorsprong van de vakantiekolonies moeten we terug naar het einde van de 19de eeuw, toen liberale filantropische verenigingen dergelijke kolonies voor arme en fysiek zwakke kinderen inrichtten, o.m. als promotie voor het openbaar onderwijs alsook om het belang van een goede hygiëne en dus een hogere moraliteit bij te brengen. Het was ook de tijd dat men het platteland meer en meer beschouwde als een plaats van rust, zuiverheid en authenticiteit, in tegenstelling tot de stad, die een zieke plek was met een veel hogere mortaliteit en perversiteit. Toen door de wet van 13 december 1889 de kinderarbeid in de industrie aan banden werd gelegd, en daardoor ook meer kinderen schoolliepen, werd men geconfronteerd met een nieuw fenomeen: kinderen die tijdens de vakanties zonder toezicht op straat rondhingen. Ook daarvoor boden vakantiekolonies een uitstekende oplossing.

((l) Kinderen in formatie voor de groet aan de vlag tijdens een verblijf in Home Kindervreugde in Nieuwpoort Р(r) Uitstap van de Gentse Volkskinderen in De Panne, 1900. Onderaan rechts: Aim̩ Bogaerts Рbeide: Amsab-ISG, Gent)

Het lag in de lijn der verwachtingen dat ook de katholieken al gauw dergelijke kolonies gingen organiseren. In deze eerste periode berustte de organisatie vooral bij particulieren (leraars, artsen, priesters), liefdadigheidsinstellingen, scholen of speciaal daartoe opgerichte verenigingen. Door de oprichting in 1919 van het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn, een overheidsinstelling die o.m. kolonies controleerde, subsidieerde en oprichtte, kwam voortaan ook de overheid tussen, waarbij meer en meer de nadruk werd gelegd op hygiëne en gezondheid. In tegenstelling tot de 19de eeuw, toen kinderen niet veel meer waren dan arbeidskrachten, beschouwde men kinderen nu als het toekomstige kapitaal, waarvoor men zorg moest dragen en dat moest beschermd worden tegen ziekten als tuberculose. Vanzelfsprekend werd nog steeds gehamerd op het belang van gezonde voeding en een goede hygiëne. De boodschap werd zelfs verwerkt in liedjes. Als voorbeeld wil ik u onderstaande tekst over reinheid niet onthouden:

Flink den handdoek in het water
En daarmee het aangezicht
Frisch gewassen
Zonder vreeze
Tot er glans en gloed op ligt.
De oogen helder uitgewreven,
Dat er slaap, noch vuil in zit,
En de tanden schoon geborsteld,
Dat ze zijn als sneeuw, zo wit!
Mondje spoelen, niet vergeten!
Alles moet zóó zuiver zijn,
Dat eenieder vrij kan zeggen:
Zie, wat is dat meisje rein!
‘t Haar gekamd en opgestreken,
Water dient er niet gespaard
En is beter dan pommaad,
Meer dan alle reukgoed waard.

Nu mag men haar ook bekijken,
Helder ziet zij in het rond.
Reinheid doet ons langer leven,
Reinheid houdt den mensch gezond.

(Uit de publicatie Wij zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887-1980] van Martine Vermandere, p. 66)

Geleidelijk aan kwam de organisatie van vakantiekolonies voor een belangrijk deel in handen van de verschillende mutualiteiten – het was dan ook een niet te onderschatten promotiemiddel om het lidmaatschap te stimuleren – en toen na de Tweede Wereldoorlog de aansluiting bij een mutualiteit verplicht werd voor alle loontrekkenden, waren de vakantiekolonies niet langer enkel bestemd voor arbeiderskinderen.

Er valt over dit onderwerp nog zo veel te vertellen, maar dat is een beetje moeilijk binnen het bestek van dit artikel. Wil u er alles over weten, neem uw agenda en maak een van de komende weken enkele uurtjes vrij om naar het Caermersklooster te gaan, dat voor de gelegenheid getransformeerd is tot een heuse vakantiekolonie, met slaapzaal met metalen bedden en al, met talrijk foto- en filmmateriaal, met archiefstukken zoals facturen, met de obligate kaartjes aan het thuisadres, met een luik over de monitoren, met dé kartonnen dozen (die veel kleiner bleken te zijn dan ik me herinnerde), met brochures met de beschrijving van talrijke spelletjes, met liedjesteksten en zelfs met een oude weegschaal, een belangrijk instrument in het hele vakantiekolonieconcept. De titel Wij zijn goed aangekomen slaat immers niet alleen op de boodschap die op (tien)duizenden kaartjes naar huis werd verstuurd, maar ook op het gewicht dat de kinderen moesten aangekomen zijn na de vakantie. Er wordt ook ruimschoots aandacht besteed aan persoonlijke getuigenissen.

Wie na een bezoek aan de tentoonstelling nog honger heeft naar meer, kan terecht in het gelijknamige boek We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887-1980] van Martine Vermandere, een boeiende en rijk geïllustreerde publicatie die dieper ingaat op het fenomeen van de vakantiekolonies. Dit boek is tevens het 25ste nummer in de reeks Bijdragen van het Museum van de Vlaamse Sociale Strijd van de Provincie Oost-Vlaanderen, de initiatiefnemer van dit project. Het Museum van de Vlaamse Sociale Strijd verwijst evenwel niet naar een echt museum, maar is sinds 1980 een samenwerkingsverband tussen de Provincie Oost-Vlaanderen en de archiefcentra ADVN (Antwerpen), Amsab-ISG (Gent), Kadoc (Leuven) en het Liberaal Archief (Gent), waarbij jaarlijks een onderzoeksproject wordt uitgewerkt rond de sociale emancipatiebewegingen in Vlaanderen sinds 1830. Vorig jaar bv. liep in dit kader de tentoonstelling Deftig Vermaak, IJdel Vertier van het Liberaal Archief in het Caermersklooster.

Er werd aangaande dit onderwerp ook een aparte website aangemaakt, www.vakantiekolonies.be, waar je een overzicht van de vakantiekolonies aan de kust terugvindt, alsook een schat aan foto- en filmmateriaal. Maar daarnaast is er ook de mogelijkheid om je eigen herinneringen aan je verblijf in een vakantiekolonie te posten.

Oh ja, over die kartonnen dozen: aanvankelijk werden die aangeboden omdat het gros van de kinderen niet over een eigen reiskoffer beschikte, maar gaandeweg werden die verplicht om te vermijden dat de koffer de manier werd waarop kinderen van gegoede ouders hun welstand tentoon konden spreiden.

Praktisch

Tentoonstelling:
De tentoonstelling loopt van 9 juli tot en met 5 september 2010 in het Provinciaal Cultuurcentrum Caermersklooster, Vrouwebroerstraat 6 (Patershol), 9000 Gent
Toegang gratis
Openingsuren: dagelijks van 10 tot 17 u. – gesloten op maandag

Boek:
De publicatie: Martine Vermandere, We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887-1980], Brussel/Gent, ASP Editions/Amsab-ISG, 2010, 192 p., ill. kost € 25 (+ eventueel € 4,95 verzendingskosten). Het is te koop op de tentoonstelling, of kan besteld worden bij Amsab (orders@amsab.be) of ASP (info@aspeditions.be).

Website:
www.vakantiekolonies.be

© 2010 GENTBLOGT VZW