Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (23) De Verbindingsvaart

vrijdag 27 september 2013 18u12 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 12 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Gasmeterlaan, kanaal-Gent-Terneuzen, Nieuwe Molens, Nieuwevaart, Tolhuis.

Vorige week toonde Arthur De Decker reeds  nr. 61 uit de serie 1 van de postkaartenhandelaar Albert Sugg waarop de Verbindingsvaart was te zien met daaronder een cryptisch bericht. Deze week geeft hij daar wat  uitleg over alsook bij de andere postkaarten uit La Belle epoque die handelen over deze Gentse vaart. Jos Tavernier toont de huidige toestand.

Postkaart nr. 27 (verzonden in 1909) toont de nu nog bestaande voetgangersbrug aan het Tolhuis gezien van op het Nijverheidsplein (sedert 1943 Neusche Plein en sedert 1981 Neuseplein), met links de  Wiedauwkaai en de  Tolhuisstuw dat via het Tolhuisdok en  de Voorhaven verbonden is met het Kanaal van Terneuzen. Rechts  achteraan is nog een stukje  Sassekaai te zien met het tolhuissas. Links is er de Tolhuisbrug die over het beginpunt van de Verbindingsvaart loopt, waarover straks meer.

Volgende luchtfoto geeft duidelijk weer dat het in feite een eiland betreft.

Door het graven van het Kanaal Gent-Terneuzen kreeg Gent een rechtstreekse toegang tot de zee, wat uitzonderlijk belangrijk was voor de Gentse industriële ontwikkeling.

De beslissing om de Sassevaart te verlengen naar Terneuzen werd reeds genomen in 1823, dus tijdens het Nederlandse bewind. Het traject liep van Gent naar Sas van Gent voornamelijk in de oude bedding van de Sassevaart. Van Sas van Gent naar Terneuzen en dus de Westerschelde liep het kanaal door een Schorrengebied. In 1827 werd deze rechtstreekse verbinding met de Noordzee plechtig geopend. Tussen 1830 en 1841 was er geen verkeer op het kanaal aangezien Nederland de Westerschelde had afgezet na de onafhankelijkheid van België. Het kanaal verzande. Na uitbaggering kon de scheepvaart vanaf 1840 hervatten. Vanaf 1870 werd het kanaal verdiept en verbreed.

Op de postkaart zien we op het eiland  de neogotische trapgevels van de sashuizen die in 1895-1896 werden opgetrokken. In 1942 werd het Tolhuisplein aan het einde van de Tolhuislaan omgedoopt tot Tolpoort. Daar heeft echter nooit een stadspoort gestaan. Er was enkel een ontvangstkantoortje voor de tolrechten op de Sassevaart.

Er veranderde veel in de laatste 100 jaar, maar de voetgangersbrug is er nog altijd, evenals de Tolhuisstuw. De binnenschepen die van en naar Terneuzen varen worden nog steeds versast ter hoogte van de Sassekaai. De vaarrechten worden nu wel betaald aan de sluismeester in het nieuw gebouw  bij de oever.  De vroegere sashuizen werden heringericht als  woonhuizen. Vóór het graven van de Ringvaart (1948-1969) werden er tot 125 schepen per dag versast, vandaag komen er nog 3 tot 5 schepen per week door de sluis.

Gans deze site Voorhaven en tolhuis, met inbegrip van Tolhuiskaai en Wiedauwkaai, werd in 1996 beschermd. De Voorhaven  als stadsgezicht wegens de industrieel-archeologische waarde met daarin diverse gebouwen, onderdelen en uitrustingselementen, waaronder treinsporen, als monument. Een bouwproject van het stadsontwikkelingbedrijf SoGent aan de Voormuide ligt momenteel in dat kader stil. Per dag dat er wordt gewerkt hangt SoGent een dwangsom van 25.000 euro boven het hoofd. Dit blijkt uit een arrest van de Raad van State van juli 2013. De kasseien en treinsporen zijn immers erfgoed.

Dankzij de speurneuzen onder de Gentbloglezers kennen we  nu  de gecodeerde liefdesboodschap onderaan de kaart aan een  Parisien. Deze  luidt als volgt: “Cher François, j’ai bien pensé à toi sier (lees “hier”?) et me suis rappelé ta deuxieme visite à Gand. Un gros baiser de ta Cécile “. En de winnaar is…Anne van Anne: zoveel Gent want zij was de eerste. Ik vertaal dit verdoken liefdesbriefje, met weglating van de foutjes,  als volgt: “Liefste François, ik heb gisteren aan u gedacht en herinner mij uw tweede bezoek aan Gent. Een dikke zoen van uw Cécile”.

Hoe dit grensoverschrijdend amoureuze verhaal van 1900 verder is afgelopen weten we uiteraard niet. Het leert ons wel iets over de gebruikte techniek om de privacy enigszins te beschermen. Op dergelijke postkaarten kon immers iedereen vrij lezen wat de verstuurder aan de ontvanger wilde mededelen. Vandaar dat de postbode , onder het nuttigen van een borrel , altijd wel iets nieuws te vertellen had.

De postkaart toont ons, zoals terecht opgemerkt door sommige aandachtige lezers, een stuk van de Verbindingsvaart, ook wel Verbindingskanaal genoemd, met links de Gasmeterlaan en rechts de Nieuwevaart (toen nog Nijverheidslaan) met in de verte de Wondelgembrug toen nog zonder de nu nog naastliggende voetgangersbrug. Uit welk jaar die metalen voetbrug dateert weet ik niet. Iemand van de lezers wel?

Dit kanaal is in totaal ongeveer 2 km lang en verbindt de Brugse Vaart en de Coupure in het westen met de Voorhaven en het Kanaal Gent-Terneuzen in het oosten. Tot het graven ervan werd reeds besloten bij een KB van 1854. Het kanaal werd echter pas gegraven in 1863 in het toen nog landelijk gebied van de Wondelgemse Meersen, ten noorden van de stadsomwallingen. Niet toevallig was dit dus direct na de afschaffing van de octrooirechten in 1860. Het zand dat werd uitgegraven werd gebruikt om de lagergelegen meersen op te hogen. Over dit verbindingskanaal werden vrij vlug bruggen aangelegd die de zuidelijk gelegen Rabotwijk verbonden met de meer noordelijke gebieden (o.a. Bloemekenswijk). De Verbindingsvaartbrug (1863-1864, ook wel Nieuwevaartbrug of De Smetstraatbrug genoemd) en de Tolhuisbrug (1865) zorgden in het oosten en het westen voor een vlotte overgang. De Wondelgembrug in het verlengde van de Wondelgemstraat, waar voorheen een overzetdienst bestond, kwam er in 1875. Deze brug deed dienst tot 1930. De tweede brug , die in dienst werd genomen in 1932, werd tweemaal vernield (in mei 1940 en in september 1944) en werd in 1980 vervangen door de brug die nu nog steeds dienst doet. Ook de voetbrug werd in 1980 vervangen

In 1882 werd er ook nog een handbediende draaibrug over de Verbindingsvaart gebouwd, de Gasmeterbrug, die was voorbehouden voor het spoorwegverkeer tussen het Rabotgoederenstation en het Eeklostation aan het Handelsdok.

De aanleg van de Verbindingsvaart was niet enkel belangrijk voor de binnenscheepvaart doch betekende ook een enorme hefboom voor de urbanisatie van de Wondelgemmeersen. De aanleg ervan maakte het immers mogelijk om tegelijkertijd de oude verdedigingsgracht die van het Rabot tot aan de Tolhuisstuw, langs de boulevard van de “Plezante Vest” liep, te dempen. Hierbij speelden ook duidelijk speculatieve aspecten mee. De te dempen waterloop die een oppervlakte van 3 ha besloeg werd immers eigendom van de stad. Na de aanleg van enkele straten en de verbreding van de boulevard bleef nog ca. 2 ha grond over die gevoelig in waarde zou toenemen van 6 Fr/m² tot 13 Fr/m². Een ander argument voor het dempen van de verdedigingsgracht bestond er in dat men een aanzienlijk aantal arbeiders die ten gevolge van de industriële crisis werkloos waren geworden, werk zou kunnen verschaffen. Dit was  veeleer een dekmantel om een beroep te kunnen doen op goedkope werkkrachten. Ook de vrees voor arbeidsopstanden zal wel hebben meegespeeld.

Dat sommige oevers langs het kanaal weldra vol gebouwd werden met arbeidershuizen blijkt duidelijk uit de Suggpostkaart. De Gentse textielbaronnen urbaniseerden na 1860 hun onproductieve eigendommen tussen Blaisantvest en Verbindingsvaart op een chaotische wijze. Ze lieten hun kavels door  kleine middenstanders en fabrikanten volbouwen met overwegend werkmanswoningen.

Aan de lezers om te oordelen of deze recente foto van Jos Tavernier genomen van op de nieuwe fietsbrug wel overeenstemt met het zicht op de Suggkaart.

Omstreeks 1865 werd vlakbij de Verbindingsvaartbrug (ook  Nieuwevaartbrug genoemd) een gasfabriek opgericht , de Imperial Continental Gas Association (ICGA) . Er kwamen 2 gashouders, een kolenopslagplaats, een stookgebouw, een zuiveringsinstallatie en burelen. In 1881 werd de productie hier stopgezet en de gashouders ontmanteld. De Gasklokstraat herinnert nog aan deze fabriek. Later werden bepaalde gebouwen ingenomen door het textielveredelingsbedrijf De Backer & De Rudder (ondertussen gesloopt). De concessie van de ICGA werd in 1881 verleend aan de in nieuw opgerichte Gasmaatschappij van Gent. Deze maatschappij liet een nieuwe fabriek oprichten aan de Gasmeterlaan, tussen het Rabotstation en de Verbindingsvaart.

Omstreeks 1896 achtte de stedelijke overheid het raadzaam om de exploitatie van de gasfabriek door de eigen administratie te laten verrichten. De Gasmaatschappij van Gent werd ontbonden in 1900 en de stad werd rechtstreeks verantwoordelijk voor de uitbating. Het is deze gasfabriek die we op de Suggkaart nr. 153 zien. In 1908 werd er de installatie voor de fabricage van watergas gebouwd. In 1908 besliste men over te gaan op cokesgas. In 1936 werd de Force, Eclairage et Docks de Gand in de Farmanstraat overgenomen en werden  de installaties van de Gasmeterlaan geleidelijk daar naar overgebracht . Vanaf 1940 deed de Gasmeterlaan nog enkel dienst als distributiecentrum. In 1963 sloot de cokesfabriek en werd het nodige stadsgas aangekocht bij Distrigaz. De ontdekking van de aardgasbel te Slochteren bracht het aardgas in de huiskamer vanaf 1967. Sedert 1980 is de productie van gas vervangen door importgas dat gestockeerd wordt in ondergrondse kleilagen te Anderlues en te Loenhout.

Het is in deze omgeving, tussen Gasmeterlaan en Blaisantvest dat de Trambrugsite zich situeert en waar het SoGent in het kader van het totaalprogramma “Bruggen naar het Rabot” bezig is met het bouwrijp maken van gronden met het oog op de realisatie van 65 sociale en 68 private woningen, een kinderdagverblijf, een vernieuwd winkelcentrum en een uitbreiding van het Rabotpark onder de nieuwe trambrug. Daarbij dienen 85 panden te worden gesloopt.

Alhoewel de betonnen trambrug (330 m) over de Verbindingsvaart, waarvan de bouw aanving in 2008 , al sedert 2010 klaar is heeft er nog geen enkele tram over gereden. De geplande tramstelplaats Wissenhage is immers nog niet afgewerkt. Ook de ernaast liggende sierlijke en dure Gaardeniersfietsbrug (440 m)  ligt er ondertussen praktisch ongebruikt bij. De totale kosten voor de Gaardeniersbrug werden in 2007 geraamd op 7 miljoen euro, waarvan 3,9 milj. te betalen door de stad Gent en de rest door De Lijn. Wee uw gebeente als u durft beweren dat niet elke fietsbrug even prioritair of verantwoord is.

Rond de leegstaande fabriek de “Nieuwe Molens”, rechts op deze recente foto van Jos Tavernier, verschijnt een nieuwe woonwijk met 500 woningen (waarvan 100 sociale) , 2 parkjes en een sporthal. Deze nieuwe  stadswijk werd Tondelier gedoopt, naar verluidt een verwijzing naar de persoon die vroeger de gaslampen aanstak, doch die geen enkele Gentenaar zo noemde. Het woord Tondelier staat dan ook in geen enkel Gents woordenboek. De leegstaande fabriek werd omgevormd tot 20 lofts met in de penthouse restaurant “M”dat een uizicht over het centrum biedt.

Er resteren nu nog 2 van de 4 telescopische natte gashouders in de Gasmeterlaan 107. Zie foto. Ze werden in 1995 als monument beschermd wegens de industrieel-archeologische waarde. Ze dateren van 1880 en het zijn de twee laatste gashouders in Vlaanderen van dat type.

Andere industrieel-archeologische monumenten langs het kanaal zijn:Nieuwevaart 51: Gebouwencomplex Vynckier-Vyncolit (1996) en  Nieuwevaart 153: Voormalige textielfabriek “La Nouvelle Orléans” (1995).

Op de plek van de vroegere textielfabrikant Filature du Rabot, in 1910 gebouwd op de hoek van de Nieuwevaart en de Frans Van Ryhovelaan , vlakbij Wondelgembrug, in de Bloemekenswijk, bouwt Ghelamco (de bouwheer van het nieuwe voetbalstadion dus), tegen 2015 een wijk van 228 woningen. De architectuur is van het bureau Bontinck.

In het oude fabriekscomplex aan de Nieuwevaart 118 vestigde zich recent Recup Design en Depot 09, een plek waar 15 internationale brocante- en designhandelaars hun waren laten zien. Zie: www.depot09.be.

© 2013 GENTBLOGT VZW