Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (74) de jezuïeten

vrijdag 17 oktober 2014 15u11 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier & Jules Mellemans (beeld) | 5 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Jezuïeten.

Na een korte onderbreking herneemt Arthur De Decker zijn wekelijkse reeks over de serie 1 postkaarten van Albert Sugg over Gent. Naast de postkaarten worden hedendaagse beelden gegeven, deze keer niet enkel verzorgd door Jos Tavernier doch ook door Jules Mellemans.

Bij deze Suggkaart zullen vermoedelijk vele lezers zich afvragen waar deze jezuïetenkerk zich bevindt. Een beetje geschiedenis is hier op zijn plaats. De huidige Posteernestraat, waar deze kerk staat, heette voor 1942 Bestormstraat. De huidige benaming is ontleend aan de Posteernepoort die zich bevond in de middeleeuwse vestingmuur opgetrokken aan de Houtlei.

Deze naam zou volgens sommigen verwijzen naar een verborgen uitgang die toegang gaf tot een onderaardse gang die onder het glacis voortloopt en toelaat boven de grond te komen achter de belegeraars. Volgens Maurits Gysseling is posteerne het middelnederlands voor “achterpoortje” en werd het wellicht zo genoemd omdat het de minst belangrijke poort was te Gent. Daar bevond zich tevens het “Hof ter Posterne”, in de 16de 14de eeuw gebouwd door Lodewijk van Male en sinds dan lang gebruikt als verblijfplaats voor de graven van Vlaanderen. Van 1585 af werden het Hof van Posterne en de dienstpoort ingenomen door de Cisterciënzerinnen van Oost-Eekloo die het geheel uitbouwden tot een klooster en er tot 1796 verbleven. In 1833 kochten de Jezuïeten de oude gebouwen van de voormalige abdij van Oost-Eeklo op de hoek van de Bestormstraat en de Houtlei als residentie voor de zielzorg terwijl, de opvoeding van de jeugd ter harte werd genomen in het Sint-Barbaracollege waarover wij het hadden in deel 7. Zij kregen In 1842 toestemming tot het slopen van de oude Posteernepoort en om op dezelfde plaats de thans nog bestaande jezuïetenkerk op te trekken, waarvan Sugg ons hier het nog intacte interieur laat zien. In 1844 werd deze neo-barokke jezuïetenkerk geconsacreerd en toegewijd aan O.L.Vrouw ten Hemel Opgenomen. Ze werd getekend door de Jezuïet Herman Meganck (1793-1853) met voorgevel in de Posteernestraat, en zijgevel en sacristie in de Struifstraat. Het was een driebeukige pseudo-basicale kerk met schip van 6 traveëen en driezijdige koorsluiting, achtkantige buitentoren tegen de koorsluiting aangebouwd. Zoals op de Sugg-kaart te zien heeft het schip een tongewelf rustend op rondboogvormige scheibogen met zuilen met Ionisch kapiteel.

In 1846 werd het altaar verrijkt met het 3 ton wegende marmeren Mariabeeld. Het was een bestelling van mevrouw d’Hane-Steenhuyze – née de Potter de Comines. Dat een pauselijke nuntius op 9 mei 1860 helemaal naar Gent kwam om het beeld plechtig te kronen, bewijst dat “Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen” hoog werd ingeschat. Voor de vijftigste verjaardag van de kroning componeerde men een lied dat bekend werd in heel Vlaanderen. De aanvang van de tweede strofe “Waar men gaat langs Vlaamse wegen..” werd deel van de Vlaamse volkscultuur.

Het is in deze straat ook dat de beroemdste Belgische art-nouveau architect Victor Horta (1861-1947) woonde van 1862 tot 1878 bij zijn ouders. Zie: https://www.gentblogt.be/2006/03/26/abc-van-gent-8. Er werd daar nog steeds geen bord aangebracht dat daar naar verwijst. https://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=OM34KHGV

Na de demping van de Houtlei in 1898, wat de wijk aanzienlijk veranderde, werden naast de jezuiëtenkerk in begin 20ste eeuw de nieuwe gebouwen van het Sint-Lucasinstituut opgetrokken en de oude gebouwen van het klooster van Oost-Eeklo verdwenen grotendeels.

Actuele foto van hetzelfde interieur. Wat een ingrijpende verandering! Bij de ontruiming in 1956 werd het mariabeeld en de beeldencompositie afkomstig van de preekstoel, met in het voetstuk paus Paulus II die de statuten van de Societatis Jesu aan de geknielde Sint-Ignatius overhandigt, overgebracht naar van het klooster in de Savaanstraat, waar het zich nu nog bevindt.

Op deze recente foto’s van mijn buurman Jules Mellemans, 30 jaar docent aan de Hogeschool voor Architectuur Sint-Lucas, is te zien hoe de kerkruimte van de voornoemde O.L.-Vrouwekerk in 1958 van twee tussenverdiepingen werd voorzien en ingericht voor het kunstonderwijs. Zodoende werd de oorspronkelijke ruimtewerking vernietigd. Sedert 1956 wordt de kerk niet meer gebruikt voor religieuze doeleinden. Dit is een transformatie die nog vele Gentse en andere kerken dreigen te ondergaan. Zie: https://www.gentblogt.be/2014/10/10/circusplaneet-wil-kerk-van-malem-kopen#comment-1064534

Over het huidige Sint-Lucascomplex rond de Zwartezustersstraat staat in het boek van Dirk Van De Perre “Op de grens van twee werelden. Beeld van het architectuuronderwijs aan het Sint-Lucasinstituut te Gent in de periode 1919-1965/1974”uit 2003, het volgende te lezen:

De huidige architectuur van de Sint-Lucasgebouwen wordt door de gebruikers binnenin vooral ervaren als bricolage, als een doolhof van lokalen, gangen, trappen en doorsteken zonder veel structuur. Onder druk van de omstandigheden zijn er voortdurend, bij wijze van voorlopige oplossing, lokalen vergroot, muren verplaatst, doorgangen gemaakt of afgesloten en bijkomende niveaus aangebracht. De ruimtelijke organisatie van een kunstschool lijkt gelet op het wisselend aantal inschrijvingen per richting en op de evolutie van de kunst zelf, een eerder chaotische bedoening.

Deze Suggkaart toont ons de hoek van de Houtlei (pas in 1898 gedempt) en de Bestormstraat, heden Posteernestraat. We zien de laatneogotische uitbreiding van het kloostercomplex uit 1891, van de hand van architect Stéphane Mortier. Kenmerkend voor deze neogotische constructie in een stijl eigen aan Sint-Lucas zijn o.a. de getrapte dakvensters en de hoektoren met gotische nis en O.-L.-Vrouwebeeld-met- kind. Iets later, in 1902-1906, volgde een tweede grootschalige uitbreiding naar ontwerp van architect Jules Coomans, oud-student van het Sint-Lucasinstituut, op de hoek Oude Houtlei en de Zwartezustersstraat. Kenmerkend zijn de gevarieerde gevelopbouw, het gebruik van onbepleisterde baksteen en de toepassing van pittoreske torentjes en traditionele vormen. Tot 1956 behield dit gebouwencomplex zijn functie van jezuïetenresidentie, nadien ingelijfd bij het Sint-Lucasinstituut. Deze Sint-Lucasschool, werd in 1862 gesticht met steun van industrieel Joseph de Hemptinne en baron Jean-Baptiste de Béthune als katholieke tegenhanger van het liberale academisch onderwijs. Aan de overzijde van de Zwartezustersstraat was de Sint-Lucasschool reeds op het einde van de 19de eeuw gevestigd. Dit gebouwencomplex bezat in de binnentuin een verzameling bouwrelicten die hier als didactisch materiaal voor studenten stond opgesteld en was een punt van herkenning voor generaties Sint-Lucasstudenten. Hij was een oase van rust in een wereld van improvisatie en chaotische veranderingen.

Het onroerend en roerend patrimonium van de school is geen eigendom van de broeders, maar van de op 25 september 1922 opgerichte vzw “Ecole professionelle supérieure Saint-Luc”, sinds 1976 opgevolgd door de vzw “Sociaal Dienstbetoon Sint-Lucas Gent”. In de Raad van Bestuur ervan hebben de leken steeds een belangrijke rol gespeeld.

Op deze recente foto van de hoek Oude Houtlei en Posteernestraat van Jules Mellemans ziet men het neogotisch complex van de gewezen jezuïetenresidentie en daar naast de voorgevel van de voornoemde neobarokke O.L.Vrouwkerk uit 1840-1844. Het is een bepleisterde halsgevel met driehoekige frontonbekroning op voluutvormige vleugelstukken, met geblokte pilasters, voor een gebouw dat reeds sedert 1956 geen kerk meer is.

Het Hoger instituut Sint-Lucas heeft niet alleen de door hem beschouwde ballast uit zijn naam overboord gegooid om die in te korten tot “Luca”, maar ook recent zijn “Museumtuin” leeggehaald waarover we het eerder hadden.

Hierboven een foto van Jos Tavernier van die museumtuin vroeger.

En nu ziet die er volgens een recente foto van Jos Tavernier nu uit. Van die stemmige plek achter het gerestaureerde klooster in de Zwartezustersstraat blijft enkel de monumentale ginkgo biloba-boom over en historische gevelelementen (deuromlijstingen, maaswerk) tegen de muren. Al de rest heeft plaats gemaakt voor een betonnen vlakte die beter (?) aansluit bij de brutale nieuwbouw in het Ingelandgat. Zie: https://www.ecodesignlink.be/nl/luca-school-of-arts

De campus Sint-Lucas Zwartezustersstraat 27-34 werd bij ministerieel besluit van 16 mei 2004 wettelijk beschermd als monument.

© 2014 GENTBLOGT VZW