Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (35) Baudelo

vrijdag 20 december 2013 13u59 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 9 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, baudelohof, Baudelopark.

Reeds 35 opeenvolgende weken worden hier aan de hand van de postkaarten serie 1 van handelaar Albert Sugg zichten van Gent besproken zoals deze er in de BelleEpoque uitzagen en nu. Arthur De Decker verzorgt de teksten en Jos Tavernier  de hedendaagse zichten. De vorige delen staan in het archief van Gentblogt.

 Zoals vorige week tonen we deze keer terug een met de hand ingekleurde Suggkaart. We zien de vijver van de Baudelohof met enkele wandelaars.

Voor enkele andere oude zichten op deze botanische tuin zie de website van de Waterwijk.

De uitbreiding van de plantenstudie sedert de 16de eeuw had het bestaan van de botanische tuinen noodzakelijk gemaakt. In de eerste jaren van de Franse republiek werd er ook te Gent een plantentuin opgericht  door Charles Van Hulthem (1764-1832) en dokter Bernard Coppens. Als respectievelijk secretris en voorzitter van een jury voor kunsten en wetenschappen, zochten zij naar een locatie voor een centrale school met een openbare bibliotheek, die door een wet van 1795 in iedere departementale hoofdplaats moest worden opgericht. De Baudeloabdij aan de Ottogracht, waarvan de kerk reeds dienst deed als “tempel van de Rede”, leek hiertoe best geschikt wegens haar ligging in het centrum van de stad.

Van Hulthem, die kon verhinderen dat de Hemonybeiaard van de abdij tot kanonnen werd versmolten, vormde de kerk om tot bibliotheek waar alle aangeslagen handschriften en boeken uit de gesloten kloosters werden samengebracht. De tempel van de Rede verhuisde naar de Sint-Michielskerk (zie deel 6),  De moestuin deed Van Hulthem veranderen in een kruidtuin, terwijl in de oude kloostergebouwen in 1797 de “école centrale d’enseignement moyen” werd geopend, omgevormd tot lyceum in 1804.

In de plantentuin werden, zoals in de bibliotheek, de verzamelingen van de afgeschafte kloosters bijeengebracht. Ook deed Van Hulthem een oproep tot alle amateurs om dubbele exemplaren aan de kruidentuin af te staan. Zo werd  de Gentse plantentuin een van de rijkste van Europa.

De plantentuin, aangelegd volgens een ontwerp van stadsarchtect Jean Baptiste Pisson (1763-1818), bestond uit 4 delen: de serres, de “EcoleBotanique”, een hoek met groen blijvende heesters  en coniferen en een grote landschapstuin. Deze laatste was bestemd voor wandelaars. De toegang bevond zich in de huidige Baudelostraat.

Na de afschaffing van de Centrale School in 1802 mocht het stadsbestuur de tuin overnemen. Toen Willem I Gent in 1816 een universiteit schonk  kreeg die de beschikking over de tuin en de universiteit. Dit zorgde echter voor discussies over wie welke kosten moest dragen: de stad of de staat. Wel bezorgde de stad in 1857 de wandelaars een tweede toegang langs de Steendam, de huidige Rembert Dodoensdreef.

J.J. Steyaert schreef in 1857 zeer lovend over dit eerste Gentse wandelpark:

deze hof is de aegenaemste en bevalligste wandelplaets van Gent, waer kunst, wetenschap en smaek zich vereenigen; waer de stille wandelaer zich in ’t beschouwen der scoone natuer kan verlustigen, en de beoefenaer der kruidkunde zyne studie voortzetten en zyne kennis uitbreiden… Byna in ’t midden van den hof is een ruime vyver met goud- en zilvervischjes voorzien; en daer ter zyde is een ronde bassin, welks waeter dient om deze liefelyke plaets te besproejen, het wassen der daerbij staende waterplanten te bevorderen, en ons eene verkwikkende frischheid te doen voelen.

Omstreeks 1865 bleek deze Hortus Gandavensis helemaal niet meer geschikt als “Botanieken hof”. De luchtvervuiling door de  fabrieken aan het Handelsdok schaadde de groei en bloei van de planten. Na een lange discussie raakten de betrokkenen het eens over de verhuis van de plantentuin naar een terrein naast het Citadelpark en de Hofbouwschool waar we het eerder over hadden in deel 14. De verhuizing van de collecties , met paard en kar, gebeurde in 1902,  in het jaar dat deze Suggkaart werd verstuurd.

Na de opening van de nieuwe plantentuin werd de oude Hortus aan de Ottogracht een openbaar parkje, uitgerust met een speelplein. Het Stadslaboratorium nam gebouwen over. Toen het stadsbestuur in 1911 een nieuwe straat door het oude Baudelohof trok (de Bibliotheekstraat), verloor de tuin veel van zijn charme. De afgelopen jaren herontdekten de Gentenaars dat stukje groen, omdat de vzw Trefpunt er tijdens de Gentse Feesten een deel van het programma van Sint-Jacobs ondebrengt.

Gedurende meer dan 100 jaar sneed de Bibliotheekstraat de Baudelohof in tweeën , wardoor dit park versnipperd werd. In het najaar 2006 verdween de Bibliotheekstraat en werden beide delen herenigd. Van de straat bleef alleen en fiets- en wandelpad over. Zie daarover vroeger op Gentblogt: Aannemer begint met heraanleg Baudelopark, Herenigd Baudelopark, Baudelohof dag van het park 2010.

Volgens een voorontwerp van 1995 zou er ook nog opnieuw een vijver komen. In afwachting daarvan kiekte Jos Tavernier deze huidige plas in het park.

Deze Suggkaart toont ons het koor van de voormalige kapel van de Baudelo-abdij juist voor dat het dichtgeslibte Baudeloleitje werd gedempd en de Bibliotheekstraat door het Baudelopark werd aangelegd. We zien ook nog de nu verdwenen traptoren en de toegang tot het klokkentorentje. Aan de voet daarvan bevindt zich de kloostergang. Voor de rijke geschiedenis van deze abdij verwijzen we opnieuw naar Waterwijk.be en naar het archief van Gentblogt.

De naam Baudelo zou verwijzen naar graaf Boudewijn IX, die de vestiging in het “loo” (bos) van Sinaai mogelijk maakte. Abt Delirio trok in Gent een nieuw complex op, waarvan nog grote delen bewaard bleven.

De barokke klokkentoren dateert uit 1660 en bevatte ooit een beiaard gegoten door Pieter Hemony  en in 1765 bespeeld door de 9-jarige Wolfgang Mozart. De abdij werd onder de Franse Republiek afgeschaft en het complex werd de reeds voornoemde Ecole Centrale du Département de l’Escaut (1795-1802) . Vanaf 1804 werden alle bibliotheekboeken van de Gentse kloosters samengebracht in de kapel, een verzameling die aan de basis lag van de latere Universiteitsbibliotheek (1819 tot 1935).

Bij de stichting van de universiteit schonk de stad Gent genereus haar bibliotheekcollectie aan de nieuwe instelling, inclusief meubelen, instrumenten, gravures, bustes en schilderijen. Dit werd vastgelegd in een contract waarin stond dat in ruil de universiteit moest voorzien in het beheer en de publieke toegankelijkheid ervan en de taak van “stadsboekerij” vervullen op vastgestelde openingsuren. Het was dus een schenking onder voorwaarden. Die waren slim onderhandeld. Door deze clausule beschikten de Gentenaars over een bibliotheek en leeszaal, zonder dat van de stad een duit subsidie kan geëist worden. Datzelfde contract stipuleerde dat de hele collectie -inclusief alle aanwinsten sinds 1818-  in het volle bezit van de stad moest terugkeren zodra de universiteit zou ophouden te bestaan, om welke reden dan ook.

In de boekenzaal stonden de borstbeelden van enige voorname mannen, in deze volgorde: Van Lokeren, Molitor, J.F. Willems, Van Crombrugge, Triest, Gretry, Sanderus, Van Dyck, Justus Lipsius, Dodoens, Vesalius, Ortelius, Rubens, Hosschius, Montanus, Van Hultehem, J.F. Kluyskens, K. Ledeganck. Weet een van onze lezers waar deze bustes naar toe zijn?

De bibliotheek evolueerde in het begin van de 20ste eeuw in de richting van een moderne wetenschapsbibliotheek, zodat een splitsing van de collectie onvermijdelijk was. Deze kwam er in 1945 met de verhuis van de universiteitsbibliotheek naar de Boekentoren op de Rozier. De openbare bibliotheek bleef in de Baudelokapel aan de Ottogracht. Dit kon echter moeilijk een volwaardige bibliotheek genoemd worden. Het was er romantisch maar ook hopeloos onpraktisch. Er waren  vooral de natte gronden van de Ottogracht. Het vocht en de schimmels tastten de collecties onherroepelijk aan, ook nadat de grachten gedempt waren.

Tot in 1979 werkte men met een gesloten kastsysteem. Alle aangevraagde werken moesten door het personeel opgezocht worden, wat ik als gebruiker als zeer tijdrovend en weinig klantvriendelijk aan den lijve heb ondervonden. Een leeszaal bestond niet. Bovendien was er een nijpend plaatsgebrek, een zeer beperkt budget en  slechts 12.700 actieve  leners. Na de fusie van de randgemeenten met de stad in 1976 telde Gent 47 bibliotheken van zowel katholieke, liberale als socialistische strekking. Een algemene structuur ontbrak en mede aangestuurd door het bibliotheekdecreet van 1978 besloot men in 1979 vier stedelijke openbare bibliotheken op te richten.

De bibliotheek aan de Ottogracht werd de hoofdbibliotheek en kreeg een filiaal in Gentbrugge, Ledeberg en Mariakerke. In de volgende jaren werden 28 privaatrechtelijke bibliotheken overgenomen door de stad. Deze werden voortgezet als filiaal, fuseerden of hielden op te bestaan. Sinds 2008 zijn er 15 filialen.

In 1980 volgde de verhuis van de hoofdbibliotheek naar een ruimer, moderner pand op de Kouter (waar nu de Standaard Boekhandel zit) en werd het grootste deel van de collectie in open kasten gepresenteerd.

Sinds 1992 bevindt de hoofdbibliotheek zich in het gebouw, uit 1956, van het voormalige Elektriciteit-­, Gas-­ en Waterbedrijf (EGW) aan het Graaf van Vlaanderenplein waarover we het hadden in deel 18.

Het huidige bestuursakkoord van de Stad Gent voorziet in de bouw van een nieuwe hoofdbibliotheek aan de Waalse Krook, waarover we het later nog zullen hebben.

Jos Tavernier toont ons het huidige koor van de Baudelokapel gezien van uit de Biblotheekstraat. Alhoewel deze kapel sedert 1936 werd geklasseerd als monument werd enkel de dakruiter van 1660 recent prachtig gerestaureerd. Het oorspronkelijk gotisch karakter van het interieur ging reeds op het einde van de 18de eeuw verloren. De klassicistische marmeren bekleding naar ontwerp van Pieter van Reysschoot (1738-1795) ging verloren bij de transformatie tot opslagplaats van de bibliotheek. Het met medaillons, festoenen en putti versierde koor werd zwaar ontsierd door latere toevoegingen en is momenteel zwaar verloederd.  Het werd soms nog gebruikt voor voorstellingen tijdens de Gentse Feeten en ook nog  als opslagruimte voor het MIAT. Af en doet men nog eens een merkwaardige vondst.

Sedert 2011 stond de vroegere stadsbibliotheek te koop. Ondanks dat dit beschermde monument een in 1820 ontworpen neoclassistisch portiek heeft van  architect Lodewijk Roelandt en daarnaast een neoclassicistische vleugel van architect Adolphe Pauli (1861 en 1881) is er toch een gemeenteraadslid dat pleitte voor de totale afbraak.

Recent werd het complex verkocht aan een projectontwikkelaar voor 1,26 miljoen euro en bestaan er plannen om het binnen de 5 jaar  te verbouwen tot een woon-winkelcomplex. Er komt een horecafunctie in de vleugel langs het Beverhoutplein, met aan de tuinzijde een buitenterras. De kapel wordt ingericht als een publiek toegankelijke, multifunctionele ruimte voor o.a. antiek- of boekenbeurzen, theater of concerten, tentoonstellingen , enz. Ook het aan de andere straatzijde liggende gebouw van kookgroothandel Rogge met gevelbreedte van 60 meter,  veranderde onlangs van eigenaar. Projectontwikkelaar Urban Link kreeg een bouwvergunning voor een nieuw appartementsgebouw  met 29 eenheden.

 

Op deze merkwaardige Suggkaart waren spoken rond. Enkel wie zeer goed kijkt ziet links enkele figuren op de hoek van de Ottogracht en de Baudelostraat de straat oversteken.

Tot in 1872 liep achter Sint-Jacobs, van aan de Kernemelkbrug tot aan de Krommewal, een afleiding van de Leie. Bij veranderingen in het noorden van het St-Jacobskwartier werd die gracht in 1873 gedempt. Hierdoor verdwenen 4 bruggen: De Baudelo- of Bibliotheekbrug, de Druifbrug, de Wulvenbrug en de Speldenbrug. De gewone middeleeuwse naam van dit water was “de gracht bachten St-Jacobs” of “achter de marct”(de Vrijdagsmarkt).

Doch een fantazierijke kroniekschrijver uit het einde van de 13de eeuw, Jan van Thielrode, beweerde in zijn kroniek van Sint-Baafs dat keizer Otto daar een gracht deed graven als grens van het Duitse Rijk. Dit werd door de eeuwen heen als waarheid aangenomen. Pas in het begin van de 20ste eeuw werd deze fabel ontmaskerd als het voorbrensel der verbeelding van de Gentse monnik. Op de plaats waar vroeger die gracht liep ligt thans de straat die nog die oude fantaisistische naam draagt en waar ook de ingang was van de machtige Baudeloabdij.

Rechts staan het gewezen verblijf van de abt. Deze paleiswoning was in de 18de eeuw ingericht naar de smaak van de tijd. De ontvangstkamer van Baudelo was zo luxueus ingericht dat het interieur werd opgenomen in het Bijlokemuseum, huidige STAM.

Op het moment van deze foto-opname was het voormalige abdijcomplex reeds een school. Oorspronkelijk de reeds hoger geciteerde Ecole Centrale du Département de l’Escaut. Alle kinderen van stadsambtenaren tussen 12 en 21 jaar werden verplicht naar die school gestuurd. Tussen 1802 en 1832 was de voormalige abdij opeenvolgend ingenomen door het Lyceum van Gent (tot 1814), het Koninklijk College en het Municipaal College (na het einde van de Hollandse Republiek), en op zijn beurt vervangen door het stedelijk Koninklijk Athenaeum. Het Koninklijk College kende zijn hoogtepunt in 1819, met een kostschool voor 100 (semi)internen en ca. 200 externen.

Met een stedelijk besluit van 1832 werd het Lyceum vervangen door een Atheneum met pensionaat om de aanstormende generatie telgen uit de nieuwe ondernemers- en industrieburgerij klaar te stomen, waarbij orde, tucht en werkzaamheid centraal stonden. Veel 19de- en 20ste-eeuwse bekenden uit de Gentse wetenschappen, kunsten, industrie, ambtenarij, media of politiek begonnen hun studies aan het gewezen Koninklijk Atheneum Ottogracht, hoofdzakelijk van vrijzinnige, liberale of linkse signatuur. Enkele oud-leerlingen zijn: Gustave Callier (1819-1863), Désiré Van Monckhoven (1834-1882), Victor Horta (1861-1947), René De Clercq (1877-1932), Karel van de Woestijne (1878-1929), Richard Minne (1891-1955), Johan Daisne (alias Herman Thierry, 1912-1978), Willy De Clercq (1927-2011). De voornoemde Johan Daisne was tussen 1945 en 1977 de Gentse hoofdbibliothecaris in het gebouw er naast.

Ondertussen  is dit atheneum ook al weer van naam veranderd en werden er klaslokalen van de kunstacademie in ondergebracht.

In het ‘voortuintje’ dat tot parkeerplaats is gedegradeerd, stond een standbeeld van Carolus De Cock.
Dit standbeeld, onthuld op 12 juli 1920 in aanwezigheid van (toen) kroonprins Leopold, minister Lippens, minister Anseele en burgemeester Braun kreeg de naam ‘Pro patria’. Het werd gemaakt ter herdenking van de leraars, leerlingen en oud-leerlingen van het Koninklijk Atheneum, in totaal 58 personen, gesneuveld voor het vaderland gedurende de oorlog 1914-1918.

Als ik nu de recent genomen foto van Jos Tavernier bekijk blijkt het standbeeld verdwenen. Waar naar toe?

© 2013 GENTBLOGT VZW