Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (50) Coupure II

vrijdag 4 april 2014 16u22 | Albert Sugg (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 3 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Coupure.

In deel 36 toonden Arthur De Decker en  Jos Tavernier reeds enkele postkaarten met Coupurezichten uit de Serie 1 van de handelaar Albert Sugg. Gezien het grote aantal kaarten over dit onderwerp komen zij hier in dit deel nogmaals  op terug met nog andere onderwerpen over deze interessante omgeving.  De vorige afleveringen kunt u consulteren in het Gentblogt-archief.

Tegelijkertijd met het sas aan de Visserij-coupure  (ook wel Rommelwater genoemd) werd ook het Coupure-sas gebouwd. Deze nieuwe sassen moesten het waterpeil op al de verbindingen regelen. Het Coupure-sas stond zoals hier te zien op de Suggkaart op het begin van de Coupure, nabij de Leie, en heette, om het klooster dat vlakbij was, de sluis van Sint-Agnete. Het was een navigatie-sas waaraan van 1751 tot 1753 werd gewerkt. Het bestond uit twee sluisdeuren. In het metselwerk zijn nu nog  de gleuven te zien  voor het vastzetten van het sluiswerk. De muren stroomopwaarts te zien op de postkaart zijn nu gedeeltelijk verbouwd in de steunen van de brug.

De sasmeester van Sint-Agnete was Ignatius Balthazar Malfeson (1710-1786), architect en in 1756 directeur van de waterwerken in Vlaanderen. Hij was ook de bouwmeester van het Centraal Correctiehuis en het Entrepot aan de Coupure. Hij pachtte behalve dit sas al de draaibruggen over de Coupure voor 500 gulden courant ’s jaars. In 1823-24 staat dit sas niet meer bij de verpachte sluizen vermeld. Het bestond nog, werd nog onderhouden doch niet meer gebruikt. De sluis had haar nut voor de scheepvaart verloren omdat het waterpeil van de Brugsevaart niet hoger meer kon worden gebracht dan in de kom van Gent. Het doel van de sluis was het kanaalpeil boven de overige Gentse waterlopen te krijgen. Dit is echter nooit gelukt, het verschil bleef zeer gering en de sasdeuren bleven dan maar open voor ’t gemak van de schippers. Die deuren werden tenslotte in 1823 weggenomen.

In 1931 had de Technische school aan de Lindenlei uitbreidingsplannen waardoor de volledige huizenrij links op de Suggkaart tussen Lindenlei en Iepenstraat aan de Coupure Rechts zou verdwijnen. Men zag uiteindelijk af van dit plan.

Op deze recente foto van Jos Tavernier zien we achteraan, van op de Coupure Links, de groene Sint-Agnete-wipbrug en op de voorgrond de Hospitaalbrug, zo genoemd naar de straat daar recht over. Deze Hospitaalbrug dateert van 2006 en kwam toen in de plaats van de doorroeste brug  die in 1971-1972 werd gebouwd  op het massieve sluishoofd waarover hier boven sprake. Daar was tijdens de laatste wereldoorlog  een houten noodvoetbrug  geplaatst ter vervanging van de gedynamiteerde Sint-Agnetebrug. Aangezien de in 1950 te smal herbouwde Sint-Agnete-staatsbrug  niet inmiddellijk zou worden vervangen door een breder exemplaar besloot de stad op eigen kosten voorlopig een bijkomende 7 m brede wegbrug te bouwen ter hoogte van de Sint-Agnete-noodvoetbrug. Dit was voorlopig daar men toen nog in het ongewisse was over de al of niet demping van de Coupure en de Leie ter realisatie van een semi-metro! In de periode 2004-2006 was de roestige Hospitaalbrug afgesloten voor alle auto-verkeer en mochten er alleen voetgangers en fietsers over. Oorzaak van deze trage gang van zaken was ook dat de water- en gasleiding onder de roestige brug hing en dat dit niet meer mocht en dus moesten worden verplaatst.

Vandaag vormen de verschillende panden op de hoek van de Iepenstraat en Coupure Rechts, links van  bovenstaande foto, een onderwijscomplex dat bestaat uit op nr. 52 een instelling voor deeltijds kunstonderwijs, Annex Academie  voor Muziek, Woord en Dans Emiel Hullebroeck en op nr. 54 de crèche Het Uilennestje van de stad Gent en Basisonderwijs Oefenschool Wispelberg. Deze laatste nam in 2001 daar haar intrek in de gebouwen van de vroegere Handelsschool.

 

Op deze Suggkaart, verstuurd in 1901, zien we links de Sint-Agnetebrug en achteraan de Verlorenkoststraat en brug. Over de Verlorenbrood/kost komen we in een later deel uitgebreid terug.

De oorspronkelijke Sint-Agnetebrug werd begin 1800 gebouwd op het einde van het Sint-Agnetesas, aan de kant van de Leie als verbinding tussen de Lindenlei en de Coupure-Links. De brug werd zoals het sas genoemd naar het klooster dat zich op de Lindenlei bevond en waarvan reeds sprake in deel 41. Ze werd soms ook Entrepotbrug genoemd naar het Kezerlijk Entrepot dat hier in 1779-1780 werd opgericht  daar het Pakhuis op de Korenmarkt als stapelplaats voor verzonden koopwaren  te klein was geworden. Er werkten stukwerkers en kraankinders of wijnschroeders. Er stond een loskraan , de “wippe” geheten. Vandaar de naam Wippestraat, nu veranderd in Maurits de Weertstraat. Deze wippe verdween in 1885. Na de ingebruikname van het kanaal van Terneuzen in 1827 verminderde het belang van de Coupurehaven en begon de aftakeling van het Entrepot dat uiteindelijk in 1842 werd vervangen door een nieuw stapelhuis aan de Dokken. Zie deel 24.

Het Sint-Agnetesas vandaag, hier gekiekt door Jos Tavernier, is nu een veilige haven waar men  toeristische rondvaartbootjes van de firma Minerva kan huren in diverse formaten zonder over enige vaarervaring te beschikken.

Het gevaarlijke kruispunt van de Coupure, de Verlorenkost en de Baertsoenkaai op de achtergrond wordt naar verluidt binnenkort aangepakt. Fietsers en voetgangers die er de Coupure Links willen oversteken moeten tussen de auto’s manoeuvreren. Bovendien komen er fietsers tegen hoge snelheid van de Blandijnberg naar beneden geraced. De Stad Gent wil het kruispunt veiliger structureren maar weet nog niet hoe. Wordt de hele as Lindenlei-Baertsoenkaai een fietsstraat?  Of wordt enkel het fietspad in de Baertsoenkaai doorgetrokken tot aan de Verlorenkost en maakt men van de Lindenlei een fietsstraat?

Deze Suggkaart werd verstuurd in 1905 en toont ons de beboomde Coupure-oever.  De beplanting van de Coupure dateert al van 1785, niet zo lang na het graven van het kanaal. Platanen en linden werden aangeplant in een dubbele rij. Die lijnden 2 paden af, één voor voetgangers en één voor paarden. In die tijd was de Coupure nog niet bebouwd en was de omgeving nog zeer landelijk. Windmolens, beboomde stadswallen en uitzicht op akkers of vee- en bleekweiden vormden een prachtige omgeving voor een zondagmiddag wandeling. In 1818 beschreef een Parijzenaar deze site als volgt:

Geen andere wandelweg kan erbij worden vergeleken. Zover het oog kan zien loopt dit kanaal voort, met meerdere sierlijke bruggen overspannen. In de lange dreven rijden jonge lieden te paard, de dames in open koetsen. Onderweg kunt ge, in bonte afwisseling, de schilderachtige buitenverblijven en de prachtige huizen van een welvarende stad bewonderen: en nog kan ik u slechts zeer onvolkomen deze heerlijke wandelplaats beschrijven.

Een ander auteur schreef:

Vooral in de lente en de herfst, wanneer de begoede lieden in de stad blijven, is daar drukte en beweging. Langsheen de weg gevormd door de dubbele en driedubbele rijen grote bomen, is er verscheidenheid genoeg: het uitgestrekte Stapelhuis, talrijke lust- of “speelhuisjes”, suikerrafinaderijen en katoenspinnerijen, het enorme gevangenisgebouw, staan achter de lange dreven linden en esdoornbomen.

Toen de bomen groter werden ontstond weerstand tegen hun aanwezgheid. De bomen, hun bladeren en hun schaduw wekten ergernis op bij molenaars, linnenblekers en groentenkwekers uit de buurt. Uiteindelijk gingen na het midden van de 19de eeuw de buitenste bomenrij op beide oevers voor de bijl.

In 1890 vaardigde het college een besluit uit tot verbod voor paarden, karren en kruiwagens om op het voor voetgangers gereserveerde gedeelte van de openbare wandelingen te rijden. Overtreders kregen 5Fr. boete. Er werden stenen palen geplaatst om de toegang te versperren voor voertuigen. Daarnaast was er sedert 1883 een dreef voorbehouden voor ruiters. Van fietsers of auto’s was er toen nog geen sprake.

Ten tijde van  La Belle Epoque was de Coupure een laan geworden zoals er vele zijn in Gent. Het nieuw kwartier aan het Zuidstation, de Dierentuin en het Citadelpark waren de nieuwe places to be geworden en de Groendreef,  de Nieuwe Wandeling en de Coupure werden als geliefkoosde wandelplaatsen door de zondagse flaneerders geleidelijk verlaten.

Zoals te zien op deze actuele foto’s van Jos Tavernier staan langs de Coupure  nog steeds platanen (201) en  linden (114). Veel van deze bomen behoren niet meer tot de oorspronkelijke beplanting, maar werden in de loop  der jaren vervangen. De linden langs de Coupure bevinden zich uitsluitend langs de kant van de Lindenlei, de rest is beplant met platanen. Deze bomen worden elke 6 jaar drastisch gesnoeid (kandelaberen genoemd) door de Groendienst. Dit gebeurt gefaseerd opdat niet alle bomen tegelijk zouden zijn kaalgeschoren.

Het graven van de Coupure bleek uiteindelijk niet zo’n goede zaak. De uitgaven voor de waterwerken waren tot ver boven het dubbele gestegen van wat aanvankelijk was voorzien. De zeescheepvaart in Gent bleef sterk onder de verwachtingen. Al in 1755- de Coupure is slechts één jaar door zeeschepen gebruikt!- werd vastgesteld dat de kanaalafmetingen van de Brugse Vaart toch onvoldoende waren om grote zeeschepen doorgang te verlenen. Burggraaf Jean Jacques Villain XIIII, vroeger burgemeester te Aalst en sedert 1751 in Gent wonend, beschreef in 1755 de  Coupurewerken als volgt in zijn boek “Réflextions sur les finances de la Flandre”:

een even nutteloze als geldverslindende onderneming, ze werd begonnen tegen de meest vanzelfsprekende voorzichtigheid in; de kosten werden niet vooraf overwogen tegenover het beoogde doel; er werd geen rekening gehouden met de beschikbare middelen en werkkrachten. Het verloop ervan was al zo onregelmatig als de inzet. Tot schande van geheel het land zal de Coupure een gedenkteken blijven van machteloosheid en achteruitgang. Wee het volk wiens regeerders niet kunnen cijferen en waar, in gewichtige zaken van algemeen belang, de overheden moeten bekennen dat zij hebben gefaald…

Vilain XIIII schreef verder dat met veel minder onkosten een vaarweg had kunnen gelegd worden van af de Brugse poort langs de Waldam , de Leie (Ekkergem, de Bijloke) en vandaar naar de Ketelvest, zonder een nieuw kanaal te graven. (Later zal deze Vilain XIIII nog burgemeester worden van Gent.) Ondanks de bewezen wanpraktijken en geldelijke fraude werden de betrokken aannemers in 1755 in beroep uiteindelijk door keizerin Maria-Theresia buiten vervolging gesteld en werd alles in de doofpot gestopt.

Dit doet mij denken aan de actueel geplande enorm dure investeringen inzake de verdieping van het Zeekanaal tussen Gent en Terneuzen, de verbreding van het Schipdonkkanaal, de supertrams, de verlenging van de tramlijn naar Zwijnaarde en waarover het Rekenhof recent schrijft dat de besluitvorming en onderbouwing niet kosjer is verlopen. De klok terugdraaien is blijkbaar onmogelijk. Er de nodige lessen uit trekken voor de toekomst is uiteraard niet verboden.

Op deze Suggkaart, verstuurd in 1900 , zien we het heelkundig ziekenhuis “Toevlucht van Maria” aan de Coupure Links, in de volksmond de “Refuge” genoemd, beheerd door de zusters Cisterciënzerinnen. Deze congrgatie behoort tot de Benedictijnse tak van de richting van Bernardus van Citeaux met witte pij en zwarte scapulier.

De vroegste sporen van deze zusters in Gent vinden we terug in 1228, bij de stichting van de abdij én het hospitaal “de Bijloke.” Doorheen de geschiedenis van de Bijloke lezen we vervolgens een niet aflatende tragiek af van oorlogen, tyfus, cholera, pestepidemieën, overstromingen en andere ellende. In 1578 worden de zusters uit de Bijloke verjaagd, in 1807 een tweede maal (zie deel 17).

Wegens de aanhoudende problemen besloten de zusters uit te zien naar een ander onderkomen. In 1871 kochten ze de oude textielfabriek Van Caeneghem, tussen de huidige Bijlokevest en de Coupure Links. Op 8 april 1874 namen de eerste zusters hun intrek in het nieuwe klooster dat zich geleidelijk ontwikkelde tot een gerenommeerde heelkundige kliniek , vooral voor oogheelkunde met de bekende professor François. Geneesheren en chirurgen die aan de Bijloke verbonden waren lieten er bij voorkeur hun privépatiënten opnemen. Universiteitsprofessoren, die uit ervaring de bekwaamheid van de Cisterciënzen kenden, gingen er graag opereren. Men  sprak  dan ook soms  over de “Toevlucht van Professoren”. Sedert 1920 werd het ook een kraamkliniek. Men beweert dat heel de  “high society” van Gent in de Refuge ter wereld kwam. Ook bij de oprichting van het Academisch Ziekenhuis in 1959 waren  de zusters  actief betrokken en zaten er in de dagelijkse leiding tot rond 1980 .

In 1982, 108 jaar na hun ontstaan, voldeed de Refuge niet meer aan de normen van een modern hospitaal. De kliniek is toen verhuisd naar Maria Middelares op de Kortrijksesteenweg. Ook de verpleegstersschool Sint-Gertruid, die in een stuk van de gebouwen huisde, moest verhuizen. De school vond een nieuw onderkomen in het Bijlokehof. Meteen waren de gebouwen vrij voor het nieuwe bejaardentehuis, dat de naam “Toevlucht van Maria” bleef behouden. Zie: ziekenhuisazmmsj.be en vroeger op Gentblogt.

Slechts een deel van het Rustoord is  te zien op bovenstaande recente foto van Jos Tavernier. In 1998 heeft de Toevlucht van Maria alias de Refuge op de Coupure Links een hele rij oude huizen laten slopen in het sedert 1981 beschermde stadszicht Coupure en omgeving. Er kwam op die plek, links op de foto, een nieuwbouw van 48 meter in verschillende witgepleisterde gevels met 15 serviceflats en 30 bedden voor demente bejaarden naar een ontwerp  architect Marc Verstraete. Deze zouden er een beetje moeten uitzien als de oude huizen van de beschermde Coupure. Voor meer info zie:  derefuge.be.

Deze Suggkaart werd vanuit Gent verstuurd in juli 1904 door een zekere Beyer, wonende in de Mageleinstraat, naar een echtpaar verblijvend in het hotel Kneipe te Cugnon in de provincie Luxemburg. In de handgeschreven tekst vooraan kunt u o.a. het volgende lezen: “Sur cette vue il y a un concours pour monter(?) le mât(?) de cocagne. Voyez à cette croix. C’est le dernier survivant du jardin zoologique.” Zoals u in deel 40 kon lezen sloot de Gentse beestenhof inderdaad in 1903 zijn deuren. Welk dier onsnapte uit de zoo en zit in klimmast?

De foto werd genomen van op de Coupure Links en toont ons de Rozemarijnbrug die zijn naam ontleende aan een nabijgelegen herberg “De Rozemarijn”, een heester uit het Middellandsezeegebied. De eerste brug op die plaats dateert uit 1753 en was een draaibrug die dienst deed tot 1808. Deze werd toen vernieuwd en het is deze brug die de Suggkaart toont. In 1925 kwam er een nieuwe verhoogde vaste brug tot stand. Deze werd 25 meter meer stroomopwaarts gebouwd zodat de schepen er nu veel gemakkelijker onderdoor konden varen. Van dan af reed  tram 2 langs daar  naar het Sint-Pietersstation. Toen werd ook de Papegaaistraat tot daar verlengd en de Rozemarijnstraat aangelegd.

In mei 1940 werd het middenstuk van de brug opgeblazen door het Belgisch leger doch achteraf tijdelijk hersteld door de Duitse bezetters. Deze herstelling hield stand tot 1980. Er kwam een vaste niet verhoogde brug aangezien er toch geen scheepvaart meer onderdoor moest oordeelde men. Toen werd de kans gemist om fietskokers onder de brug te voorzien. Er werden toen wel in opdracht van het stadsbestuur 2 collectordoorsteken voor afvalwater uitgevoerd die  in de weg zaten voor een fietsonderdoorgang die nu met meer moeite wordt gerealiseerd.

In 2012 werd de Rozemarijnbrug in het kader van de PAG-as-werken (Papegaai, Annociaden- en Gebroeders Vandeveldstraat) gedurende 9 maanden onderbroken met deze leerrijke discussie tot gevolg en deze fotoreeks:

En voor de discussie over de fietssnelweg langs de Coupure Links, hier links op de recent foto van Jos Tavernier,  is dit een goed voorbeeld.

© 2014 GENTBLOGT VZW