Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (88) de Nationale Bank aan de Reep

vrijdag 23 januari 2015 13u38 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 5 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Nationale Bank.

In dit achtentachtigste deel focussen Arthur De Decker en Jos Tavernier op het Nationale Bankgebouw aan de Reep. Een Gentblog-lezer suggereerde ooit om elk deel van deze Albert Sugg-reeks te laten voorafgaan met een plannetje van waar het gebouw juist ligt. Dus hier doen we dat eens: https://www.openstreetmap.org/way/242360183.

In deel 33 hadden we het reeds uitgebreid over de Reep en in deel 79 over het Geraard de Duivelsteen.

Deze Suggkaart werd verstuurd in 1906 en toont ons de toen nieuw gebouwde Nationale Bank gezien van op de Reep, met links het Geraard de Duivelsteen, achteraan de toren van de Sint-Baafskathedraal (zie delen 43 en 81), rechts het neo-gotische bisschoppelijk paleis aan het Bisdomplein gebouwd tussen 1842 en 1845 naar ontwerp van Mathias Wolters (1793-1859) en op de voorgrond de Nederschelde.

De monumentale gebouwen van de Nationale Bank werden naar plannen van Louis De Ryckere in 1905 opgetrokken in neoclassicistische stijl op de plaats van het in 1897 gesloopte “weeshuis van de blauwe jongens”. Het complex omvat drie delen: een monumentaal toegangsgebouw (Bisdomplein), een éénlaagse zijvleugel (Maaseikstraat) met de kantoren en loketten van de bank, en de woning van de directeur (Geraard de Duivelstraat).

Het toegangsgebouw heeft drie traveeën en één bouwlaag met balustrade met siervazen op de hoeken met zware hoekpilasters en zuilen onder de zeshoekige koepel zoals te zien op de Suggkaart. Afgeronde hoeken en gelijkaardige gevel van drie traveeën langs het water en in de Geraard de Duivelstraat. In de bouwvergunning van 1903 werd afgesproken dat er een brede lagere zone non aedificandi tussen het nieuwe bankgebouw en de Schelde zou komen met een verlaagd jaagpad dat het Geraard de Duivelsteen met het bisdomplein verbond en bereikbaar was via een trapconstructie aan de brug. De aansluiting met dit steen bestond uit drie rondbogen die een doorkijk toelieten op de binnentuin van de bank.

In 1984-1989 werd het complex grondig gerenoveerd en kreeg het een fel gecontesteerd zigzag-wandelpad langs het water zoals te zien op bovenstaande foto van Jos Tavernier.

In 1986 werd deze verbouwing onder de titel “Nationale Bank schept nieuw groen stadsgezicht” nog als volgt verdedigd in de krant:

Met het project wil de Nationale Bank bijdragen tot de herwaardering van dit fraai stukje binnenstad: door de nieuwe achterbouw in rerrasvorm aan de reep zal een vrij zicht ontstaan op de nu deels verborgen noordgevel van het Geraard Duivelsteen. …De nieuwbouw komt op de plaats van de huidige binnenkoer en omvat een kelder (parkeerruimte voor het personeel), 3 verdiepingen voor de toegang van geldtransporten, kantoren, vergaderzaal en refter, en een dakterras waarin ook de koepel is geïntegreerd. Die koepel en dakterras krijgen een polyvalente bestemming en kunnen eventueel dienen voor culturele activiteiten. De nieuwbouw is ontworpen in terrasvorm: in 6 lagen wordt het hoogteverschil tussen het wateroppervlak aan de Reep en de top van de bestaande gevel opgevangen. De ontwerpers hebben ernaar gestreefd het nieuwe gebouw zo goed mogelijk te integreren in de omgeving, de historischr gebouwen en de Reep. De terrasbouw maakt het zicht vrij op de noordzijde van het Geraard Duivelsteen, en de daktuinen op verschillende hoogtes langs de Reep, moeten (volgens architect Jean-Pierre Carels), deze hoek van Gent heel wat groener en attractiever maken.

Maanden vóór de opening was er vanwege het stadsbestuur nog bezwaar gerezen tegen het wandelpad in zaagtandvorm en werd een ogenblik geëist dat het zou worden gesloopt. De Bank reageerde door zeer snel werk te maken van de beloofde weelderige aanplantingen waardoor de vrij harde vormgeving van de nieuwe architectuur enigszins werd verzacht.

Voor bijna iedereen was bleef de uitbouw aan de kant van de Reep echter een miskleun van formaat. Hoofddocent architectuur Marc Dubois schreef hierover recent op https://www.marcdubois.be/cms/resources/geeraard-de-duivelsteen-beelden-.pdf:

Compositorisch was het erg zwak, gevelpanelen in de vorm van een mislukte honingraat. Het ergste wat architect Carels aanrichtte was het verprutsen van de rechte oevervorm, toch een hoofdkenmerk van de waterwegen in de Gentse binnenstad. Respectloos werd de Reep verminkt voor verschillende generaties.De Nationale Bank werd compleet mismeesterd door iemand die sterker was in politieke connecties dan op het vlak van ontwerptalent.

Door de invoering van de euro in 2002 kon de administratie van de Nationale Bank van België geleidelijk aan inkrimpen. In 2009 was dit neoklassieke gebouw veel te groot geworden voor de Oost-Vlaamse afdeling van de Nationale Bank. De Hogeschool Gent heeft het in 2008 gekocht om er onder meer leslokalen en een kunstbibliotheek (waaronder deze van het conservatorium in de Hoogpoort) in onder te brengen. Zie:

• https://www.nieuwsblad.be/cnt/blrto_20090511_003,
• https://www.thomasserck.be/DE-WIJNAERT-2010,https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20131014_00790757,
• https://www.openwervendag.be/strabag-belgium-nv/2014/de-wijnaert-verbouwing-van-een-bankgebouw-naar-bibliotheek-zonder-geld-naar-de-kluizen-van-de-nationale-bank/
• https://www.hogent.be/www/assets/File/140511-Openwervendag.pdf
• https://www.gentcement.be/2014/05/achter-de-schermen-van-de-gentse-renovatieprojecten-open-wervendag

Over deze werf schreef de voornoemde Marc Dubois

Wat er nu is verschenen naast het statige Geeraard de Duivelsteen tart elke verbeelding en is een aanfluiting van wat hedendaagse architectuur kan zijn  Een spierwit volume met een volumetrie opgedeeld in vier delen…Het resultaat is een opzichtigheid die bijna overkomt als pretentie. Ook de rest van de ingreep kant Reep is weinig tactvol en is er enkel om op te vallen…Het ergste van dit alles is het gegeven dat het stadsbestuur, dus de dienst monumenten en architectuur, een bouwvergunning heeft afgeleverd voor een dergelijke ingreep.

Hij spreekt terecht over een witte olifant naast het Geraard de Duivelsteen.

Ook deze Suggkaart werd verstuurd in 1906 en toont ons centraal de Nationale Bank, links het Geraard de Duivelsteen, rechts het bisschoppelijk paleis aan het huidige Bisdomplein met vooraan de Wijdenaardbrug over de Nederschelde. Hier was vroeger een kaai die de Wijdenaard heette. Dit was in de middeleeuwen een van de vele plaatsen in Gent waar schepen vrachten kwamen laden en lossen. Aard betekende trouwens aanlegplaats (zoals  ook in Hooiaard en Zwijnaarde). Wijd betekende hier gewoon breed. Later heette de open ruimte het Sint-Baafsplein. Tussen dit plein en het koor van de kathedraal lag destijds het kerkhof van Sint-Baafs en stond een rij kleine huizen. De verlichte geesten van het einde van van de 18de eeuw zorden ervoor dat alle kerkhoven uit het stadscentrum verdwenen. Zo kwam er in de schaduw van de kathedraal grond vrij waarop het bisschoppelijk paleis werd gebouwd.

De Wijdenaardbrug ontstond omstreeks 1300. De brug was in hout tot in 1526, toen werd ze in steen verbouwd. Een tweede herbouwing gebeurde in 1734 door bouwmeester David ’t Kindt. Na de overwelving van een gedeelte van de Schelde (nu het François Laurentplein en Lieven Bauwensplein) in 1882-1885, werd de brug herbouwd in metaal. Het is deze brug die op de Suggkaart is te zien en toen (per vergissing) Wijngaardbrug werd genoemd. De gaslantaarns op de brug, waarvan links één te zien op de Suggkaart, werden in 1954 weggenomen na het in gebruik nemen van de openbare verlichting met elektriciteit langs de Bisdomkaai en de Reep. Bij het dempen van de Reep, in 1960, werd de brug, die zeer mooie borstweringen had, in 9 dagen tijd gesloopt. Zie: https://www.gentblogt.be/2009/03/03/overkapping-reep-1882 en https://www.gentcement.be/2013/12/op-t-randje-de-gentse-pre-metro

Aan het einde van de 20stee eeuw vond men het dichtgooien van dergelijke waterwegen een fout. Geurhinder was niet langer relevant, omdat de grote collectorwerken voor een sterke waterkwaliteitsverbetering gezorgd hebben. Men is daarom in 2002 begonnen met het heropenen van deze waterweg, de heraanleg van de Portus Ganda-omgeving en het herstel van de historische samenvloeiing van Schelde en Leie. Hiervoor dienden drie bruggen en een sluis gebouwd te worden. Het project is een onderdeel van het project Water in Historic City Centres. Eén van die bruggen was deze aan het Bisdomplein, die werd opgeleverd in 2007 en te zien op bovenstaande foto van Jos Tavernier. Over die voetgangersbrug vooraan, de Wijdenaardbrug, zie:

• https://www.gentblogt.be/2006/08/30/wijdenaardbrug,
• https://gentdekuip.com/wijdenaardbrug/,
• https://home.scarlet.be/~vaign96/Gent/Gent/Wijdenaardbrug.html,
• https://www.gentblogt.be/2007/03/02/christo-aan-de-reep,
• https://www.gentblogt.be/2007/03/25/wijdenaardbrug-de-afgrond, met een filmpje van Huug!!!;
• https://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=359266&page=2.

Op deze Suggkaart zien we links de Sint-Baafskathedraal met daarnaast het bisschoppelijk paleis en achteraan de Reep met daar recht over de Nationale Bank met rechts de directeurswoning naast het Geraard de Duivelsteen, gezien vanuit de Limburgstraat.

De Nationale Bank werd opgetrokken op de gronden van het weeshuis van de blauwe jongens dat in 1897 tegen de vlakte ging. De geschiedenis van dit weeshuis gaat terug tot 1521, toen de Gentse jonkheer Livinus van Pottelsberghe en zijn partner achter Sint-Baafs een armenschool oprichtten. Het stadsbestuur kocht de gebouwen 100 jaar later aan en verbouwde het geheel. Aan de kant van de Reep kwam een gevelsteen , gedateerd 1662, met het opschrift Pietatis Gandae schola pauperum, alias de liefdadige armenschool van Gent. Dit reliëf werd in 1852 tijdens een restauratie verplaatst boven de voormalige ingangspoort aan de Maaseikstraat. Deze gevelsteen met voorstelling van de Maagd van Gent en de leeuw (symbool van de stad Gent), geflankeerd door 2 weesjongens werd bij de sloop in 1897 gerecupereerd en bevindt zich nu in het Museum voor Stenen Voorwerpen in de ruïnes van de Sint-Baafsabdij. De Gentenaars spraken al snel van “knechtjeshuis” of “kuldersschool”. Ze verhuisden in 1873 naar de Martelaarslaan. (zie deel 62).

De linkse aanbouw tussen de kathedraal en het bisschoppelijk paleis en de mengeling van bouwstijlen daar recht over botste op weerstand bij monumentenzorgers. In april 1974 stond de volgende tekst in het Mandelboekje p.28:

Enkele weken geleden ging het gerucht dat er van de zijde der Nationale Bank iets op til was. Bekend was dat deze instelling genoodzaakt was haar zeventig jaar oude gebouw in Gent te modernizeren. Overwogen werd de huidige konstrukties te slopen en ze door een nieuwbouw te vervangen die aan moderne exploitatiemetoden aangepast zou zijn. Men meende zelfs te moeten verstaan dat overwogen werd het Duivelsteen gedeeltelijk in te palmen om aldus de voor het opslaan van het bankarchief bestemde lokalen te vergroten. Groot was de opgewondenheid en de onrust onder die milieus die om de schoonheid van de stad begaan zijn en die door de slechte ervaring met het bisschoppelijk paleis al in alarmtoestand verkeerden. Uit goed ingelichte bron werd vernomen dat het om vals alarm ging, althans wat het middeleeuwse gebouw betreft. Wel juist was het bericht dat er een ontwerp bestond voor een nieuw modern opgevat bankgebouw dat goede kansen maakte om in het kader van de katedraal te misstaan, even erg althans als de huidige zetel van de Bank.

In het volgende Mandelboekje van juni 1974 stond p.2 hierover te lezen

Indien de zaken nu blijven zoals ze zijn, zal men moeten toegeven dat de schoonheid van Gent tot twee keer harde klappen heeft gekregen: aan de koorzijde van de katedraal werd het uitzicht bedorven door het onlangs opgetrokken bisschoppelijk paviljoen; aan de andere zijde ontsiert het massieve en lompe Bankgebouw sedert zeventig jaar als een lelijke wrat het veertiende-eeuwse steen. En aangezien van twee kwalen de eerste de ergste is, mag Gent zich nog niet gelukkig prijzen omdat ze voor de tweede wellicht een oplossing gevonden heeft.

Op deze recente foto van Jos Tavernier heeft men in het midden een mooi zicht op de gewezen directeurswoning van de Nationale Bank, met rechts het Geraard de Duivelhof en links de Maaseikstraat. Deze laatste werd genoemd naar de geboortestad van de gebroeders van Eyck die in 1913 hun monument kregen dat uiterst rechts net is te zien (zie deel 81).

Kent u het verband tussen de gebroeders van Eyck en de Nationale Bank? Deze broers maakten de middeleeuwse Lam Godsretabel (zie deel 86) waarvan op 11 april 1934 werd vastgesteld dat het gedeeltelijk gestolen was en waarvoor de wisselagent Arsène Goedertier afpersingsbrieven typte en ondertekende met D.U.A. Op 24 april 1934, bijna 2 weken na de diefstal, en een week voor de bisschop de eerste D.U.A. –brief zal krijgen, stapte Goedertier binnen in het Gentse filiaal van de Nationale Bank en haalt er 1.600 frank van zijn rekening. Met dat geld stapte hij naar de Vlaanderenstraat 66, toen winkel voor kantoorbenodigdheden Ureel,  huurde er voor een maand een schrijfmachine en betaalde er 1.500 frank waarborg voor. Het is met deze machine dat de afpersingsbrieven werden getypt.

Zo zie je maar, alles houdt verband met elkaar. 

© 2015 GENTBLOGT VZW