Gentblogt

Albert Sugg en de Belle Epoque in Gent: Série 1 (89) Dampoort

zaterdag 31 januari 2015 18u36 | Arthur De Decker (tekst), Jos Tavernier (beeld) | 4 reacties
Trefwoorden: Albert Sugg, Dampoort.

In dit voorlaatste deel over de genummerde serie-1-postkaarten van de handelaar Albert Sugg over Gent zijn we met kaart nr. 342 aan de Dampoort beland. Daarover maakte Sugg slechts één postkaart die ons een zicht biedt dat er nu totaal anders uit ziet. Dat blijkt overduidelijk als we deze vergelijken met de recente foto’s van Jos Tavernier.

Alhoewel Gentblogt er spijtig genoeg eerstdaags mee ophoudt, zal deze reeks geschreven door Arthur De Decker wel consulteerbaar blijven op het internet via het archief van deze blog.

Deze Suggkaart werd verstuurd in 1906 en toont ons links het “Grand Hôtel Leopold II” met rechts daarvan het Eeklo-Brugge-station, met rechts daarvan het “Hôtel de la Cour Royale” en uiterst rechts een stukje van het station Gent-Waas.

De fotograaf bevond zich op de plaats waar zich nu het Oktrooiplein bevindt, de zwaaikom lag dus achter de fotograaf.

Het hotel links bevond zich dus op de hoek met de Kleine Doklaan dat heden Koopvaardijlaan heet. De laatste resten van dit hotel verdwenen na de Tweede Wereldoorlog. Let op de nis helemaal bovenaan met het borstbeeld van Leopold II (1835-1909), toen koning der Belgen.

Tussen het Grand Hôtel Leopold II en het station Eeklo-Brugge had je de toen gelijkgrondse spooroverweg van de ringspoorweg. Hier hoort een stukje spoorweggeschiedenis bij. In 1837 reed de eerste trein Gent binnen. In 1862 telde de stad reeds 3 belangrijke reizigersstations: Gent-Zuid (zie deel 18 Het Zuidstation) en de stations van de spoorwegmaatschappijen Gent-Eeklo en Land van Waas, beiden aan de Dampoort gelegen. Omdat de spoorwegen hun stations zo dicht mogelijk bij het centrum inplantten, waren het kopstations die echter het nadeel boden dat ze niet in verbinding stonden met elkaar. Wie bijvoorbeeld vanuit Sint-Niklaas naar Brugge reisde, arriveerde aan de Dampoort en moest vervolgens via paard en kar naar Gent-Zuid. Vrij vroeg werd dan ook aangedrongen op een ringspoorweg vooral in het belang van het goederentransport. Een KB van 1865 zette het licht op groen voor de aanleg van de ringspoorlijn. Eerst werd het oosterringspoor aangelegd met stations in Gentbrugge-Noord, Gentbrugge-Zuid, Gent-Muide, Gent-Kanaal, Gent-Heirnisse en Gent-Rabot. Het westelijk ringspoor kon pas na WOI (1923) worden afgewerkt.

Centraal op de postkaart zien we het station Gent-Eeklo in z’n oorspronkelijke staat. Dit was dus aanvankelijk een eindstation. Later kwam er nog een voorgebouw bij. Na het afschaffen van het station van het Land van Waas (rechts op de postkaart) kwamen ook de treinen uit Antwerpen hier aan. Intussen werd echter Gent-Sint-Pieters in gebruik genomen, en in 1909 werd het viaduct aan de dampoort gebouwd. Gent-Dampoort werd zo een doorgangsstation.

In de verte zien we het begin van de Antwerpsesteenweg met als eerste huis daarin het “Hôtel de la Cour Royale”, uitgebaat door J. Helleputte. Na de Eerste Wereldoorlog werd het omgedoopt tot “Hôtel des Alliés” en nadien werd de gevel gemoderniseerd en werd het “Hôtel Belvédère”.

Het stationsgebouw van de spoorlijn Gent-Antwerpen via Lokeren en Sint-Niklaas, uiterst rechts op de postkaart, lag links van de Antwerpsesteenweg en stond op het huidige Antwerpenplein. Het werd gebouwd in 1847 en was een neoclassicistisch gebouw met twee bouwlagen onder een zadeldak. Het station Gent-Waas was een kopstation en de trein reed over de huidige Land van Waaslaan, Victor Braeckmanlaan en Alfons Braeckmanlaan richting Lokeren. In 1911 kreeg de spoorlijn tussen Destelbergen en Dampoort een ander tracé waardoor de rol van het station was uitgespeeld. Het werd afgebroken in de jaren 1912/13.

Van 1861 tot 1912 stonden er in de wijk Dampoort dus twee stations. Vanuit het ene station kon je over normaalspoor (1,435 m) naar Eeklo, Brugge, Zelzate en Terneuzen reizen, vanuit het andere over smalspoor (1,15 m) naar het Land van Aalst en het Vlaams Hoofd, het latere Antwerpen-Linkeroever.

De treinen van en naar Antwerpen stopten vanaf 1911 in het station aan de overkant van het Antwerpenplein. Het station daar was ook in neoclassicistische stijl gebouwd. Het werd in 1978 gesloopt en was reeds in 1973 vervangen door het huidige nieuwe stationsgebouw gebouwd aan de overkant van het spoorwegviaduct. Het goederenstation langs de Kasteellaan dat gebouwd was op het oefenterrein dat oorspronkelijk “Station de Champ des maneuvres” heette, werd in 2000 gesloopt. Daar zat op het einde de Pakjesdienst ABX die naar Merelbeke verhuisde. Op de vrijgekomen terreinen kwam voorlopig een parking.

Deze kaart van Gevaert en Van Impe geeft de Dampoort (in ’t Frans Faubourg d’Anvers”) weer in 1878. Voor de gelegenheid werd het noorden naar links gericht om beter de Suggkaart te kunnen situeren. We zien dus onderaan de zwaaikom waar de fotograaf stond. Onderaan links is het Handelsdok en daarboven links van de “Chausée d’Anvers” (Antwerpsesteenweg) het Eeklo-Brugge-kopstation met aan de andere kant het kopstation Gent-Waas. Rechts van de zwaaikom is er het “Station de Champ des Maneuvres” waar later het goederenstation langs de Kasteellaan kwam.

In het prachtig geïllustreerde boek. “Gent op het spoor. Stations maken de stad” (2010) staat p.79 bovenstaande luchtfoto die goed weergeeft waar die stations zich toen bevonden:

Het cijfer 2 duidt de plaats aan waar het station van de spoorwegmaatschappij Gent-Eeklo stond. En 3 waar het station Gent-Waas stond. Vooraan zien we de zwaaikom en rechts, net buiten beeld, staat het huidige station Gent-Dampoort. De situatie is dus op 100 jaar ingrijpend gewijzigd. Dit blijkt ook uit de volgende recente panoramische foto’s van Jos Tavernier.

Rechts van het huidige Antwerpenplein, hier niet te zien op de foto van Jos Tavernier, werd in 1396 de Dendermondse poort gebouwd, aan de kruising van de huidige Dendemondsesteenweg en Banierstraat. Ze diende vooral als bescherming van het Sint-Baafsdorp (circa huidige Sint-Machariuswijk). Het bestond uit een poort en een voorpoort in een vierkante versterking met schietgaten, kantelen en twee rijen ronde torens. Deze indrukwekkende poort staat afgebeeld op het panoramisch zicht van 1534 centraal gans onderaan, zie:. http://www.stamgent.be/userfiles/images/nieuws/1534_authentiek/hires_1534_STAM_GENT.jpg.

Deze poort werd afgebroken in 1540.

In de Dampoortstraat, aan de huidige Warandestraat, en nadat het Spaanskasteel in opdracht van Karel V werd opgericht , bouwde men ca. 1566 de Dampoort. Deze eerste Dampoort werd opgericht aan de Dam, een dijk met een ingewikkelde geschiedenis (zie: Luc Devriese in Gov-Heraut, oktober 2007, p.3-10 en in Jaarboek 2007 van de Oost-Oudburg, p.179-200). Aangezien de Calvinisten van in 1577 in Gent de plak zwaaiden, kreeg de poort, naar het bastion in de omgeving (ergens bij de huidige elektriciteitscentrale), ook wel eens de naam “de Geuzenpoort bij het Geuzenbollewerk”. In 16de-eeuwse documenten werd ze ook wel eens Antwerpsepoort genoemd. Maar beide benamingen moesten het loodje leggen voor het kernachtig klinkende Dampoort. In de 18de en 19de eeuw dook de benaming Antwerpsepoort terug op, wellicht doordat het woord Dampoort geen behoorlijke Franse vertaling vond. Zo werd de Dampoortstraat vertaald in Rue de la Porte d’Anvers.

Bij het aanleggen van het dok, gegraven tussen 1827 en 1829 bleef er van deze eerste Dampoort niets over. In de plaats kwam de zwaaikom die hier juist achter fotograaf Jos Tavernier ligt en bouwde men in 1833-1837 een nieuwe poort op de hoek van de Koopvaardijlaan, links op bovenstaande foto. Deze noemde men ook de Antwerpsepoort of de Octrooipoort. Er moesten daar immers toen nog stadsrechten of octrooien betaald worden bij het binnenkomen van de stad. Deze poort bestond uit twee achthoekige gebouwtjes of paviljoenen met een doorgang van 16 meter en 4 ijzeren hekken, ontworpen door architect Pisson. Na de opheffing van het tolsysteem in 1860 werd ook deze tweede Dampoort afgebroken in 1862. Een deel van het spijlenwerk van dat ijzerenhek werd gerecupereerd en staat nu naar verluidt opgesteld aan de ingang van het Maaltebruggepark. Nu nog herinneren de namen Oktrooiplein en Oktrooidoorgang aan deze tolrechten. De overige 3 doorgangen heten Dendermondsedoorgang, de Land van Waasdoorgang en de Sint-Amandsbergdoorgang.

Dankzij de doorlopend verhoogde spoorverbinding bleef op die plek, als enige in Gent, het fysiek aspect van poort behouden, al zullen de pendelaars in de files en de niet met de situatie vertrouwde passanten, die er zich dagelijks in de knoop rijden, daar allicht geen boodschap aan hebben.

Het markant hoekpand op het Antwerpenplein en de Land van Waaslaan met het opschrift “Vooruit”, centraal hier op de recente foto van Jos Tavernier gezien van op de viaduct, werd in 1928 geconstrueerd in opdracht van de samenwerkende maatschappij “Vooruit” naar een ontwerp van Paul de Taye. Het is een flatgebouw van 4 bouwlagen met plat dak in art-deco-stijl. Op de gelijkvloers is een winkelruimte voorzien. De ramen zijn versierd met glas in lood. Een typisch voorbeeld van de grotere wijkwinkels van Vooruit, nadien in gebruik als apotheek. In grote letters domineert de naam Vooruit op het dak nu nog de Dampoort. De samenwerkers uit het interbellum hadden er het handje van weg hun blikvangers te kiezen.

Reeds jaren wordt er steen en been geklaagd over de gevaarlijke verkeerssituatie aan de Dampoort, en niet enkel door de zwakke weggebruikers. Het tijdschrift van Touring Wegenhulp schreef op 18/4/1991 over de Dampoort: “Een alles behalve vlotte doorstroming van het verkeer, chaotische toestanden op het piekuur, verwarring, onzekerheid en twijfels bij de automobilisten…Dat daar regelmatig gebotst wordt hoeft nauwelijks te verwonderen.” De afbraak van de fly-over tussen de Kasteellaan en Dok-Zuid rond 1992, gebouwd door de firma Nobels-Peelman als “tijdelijke” oplossing in 1973, betekende vanuit mobiliteits- en veligheidsoogpunt geen verbetering. Dat het er sindsdien nauwelijks is verbeterd blijkt uit volgende berichten op Gentblogt:

• http://www.gentblogt.be/2007/12/04/de-dampoort-is-het-enige-echte-fileprobleem,
• http://www.gentblogt.be/2008/04/08/dampoort-is-pure-horror-voor-fietsers,
• http://www.gentblogt.be/2008/06/12/dampoortdroom,
• http://www.gentblogt.be/2009/04/08/dampoort-blijft-moordend,
• http://www.gentblogt.be/2009/10/30/hoe-zou-het-nog-zijn-met-de-tunnel-onder-de-dampoort,
• http://www.gentblogt.be/2010/02/05/stil-protest-aan-de-dampoort,
• http://www.gentblogt.be/2011/04/08/dampoort-blijft-de-schrik-van-elke-fietser,
• http://www.gentblogt.be/2013/05/16/dampoort-wordt-veiliger-maar-files-een-stuk-langer,
• http://www.gentblogt.be/2013/11/25/nog-twee-opties-voor-dampoort-een-tunnel-of-een-kruispunt-met-lichten,
• http://www.gentblogt.be/2014/01/19/open-de-dampoort-strip-de-straat,
• http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20140415_028,
• http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20141007_01308479..

Om die verkeersknoop te ontwarren liggen er reeds decennia twee scenario’s op tafel: een tunnel of een bovengrondse heraanleg. De stad en de Lijn zijn gewonnen voor een tunnel. Die leidt het doorgaande verkeer dan onder de Dampoort, een ondergrondse verbinding tussen Kasteellaan en Afrikalaan dus waardoor voor het station een echt plein kan ontstaan. Dit zou echter volgens het Agentschap Wegen en Verkeer slechts een oplossing bieden voor 30 % van het huidige autoverkeer. Een mogelijk alternatief is dan een ondergrondse doorgang voor fietsers en voetgangers. Naar verluidt zou het bijkomend studiewerk geen invloed hebben op de timing van de werken die voorlopig gepland zijn voor 2019. Dus nog even geduld.

Intussen blijft men elders wel in overdrive werken aan het realiseren van twee niet prioritaire en dure overbodige fietsbruggen waar niemand zit op te wachten naar een nog niet bestaand Parkbos. Zie: http://www.gentblogt.be/2014/08/28/fietsbruggen-naar-het-parkbos, http://www.gentblogt.be/2012/04/27/bezwaar-tegen-pad-naar-parkbos. Er kwamen 326 reacties op dit laatste bericht, bijna een record in het 10-jarig bestaan voor Gentblogt.

© 2015 GENTBLOGT VZW